|
-Albert
Szent, “vitamin yemediğimizde sizi hasta eden maddedir” der.
-Vitaminler,
insan vücudu tarafından sentezlenemeyen besinlerle hazır alınan vücudumuzdaki
en basit organik maddelerdir.
- Vitaminlerin hepsinin yapısında C, H ve O atomları bulunur,
bazıları azot (N) içerebilir. (Suda çözünen vitaminler mesela B grubu
vitaminleri)
-Metabolizmada
hastalıklara karşı direnç artırıcı ve düzenleyici rol oynar.
-Hücre
zarından doğrudan geçebilirler.
-Sindirilmeden
(hidroliz olmadan), yağda ya da suda çözünerek hücre içine alınırlar.
- Enerji
elde etmek için ve hücrelerde yapı birimi olarak kullanılmazlar.
|
Ancak
vitaminler, enerji dönüşüm olaylarında ve biyokimyasal tepkimelerde
enzimlerin yardımcı grupları (koenzim) olarak görev aldığı için düzenleyici
moleküllerdir.
|
-Bazı vitaminler vitamin ön maddesi (provitamin) olarak alınıp
bağırsak, karaciğer ya da deride kullanılabilir vitamin şekline dönüştürülür.
Örneğin, havuçta bulunan karoten (Provitamin-A) karaciğerde A vitaminine
dönüştürülebilir.
-D vitamini güneş ışığındaki ultraviyole B (UVB) sayesinde İnaktif
formda deride sentezlenir. Daha sonra önce karaciğerde sonra da böbrekte bazı
reaksiyonlardan geçerek aktif D vitaminine dönüşür.
-Günümüzde vitaminlerin kimyasal bileşimleri bilindiği için
istenilen vitamin, sentetik olarak yapılabilmektedir.
-Vitaminler, kolay bozulan bileşiklerdir. Oksijen, güneş ışığı,
ısı; bakır, demir vb. metallerle temas gibi etkileşimler sonucu veya pişirme
ile bozulabilir.
-Bitkiler, ihtiyaç duydukları bütün vitaminleri sentezleyebilir,
hayvanlar sentezleyemedikleri için dışarıdan hazır alır. Bundan dolayı
vitaminler hayvanlar için esansiyeldir.
-Vitaminlerin etkisi kendilerine özeldir. Bir vitaminin
eksikliği ile oluşan anormallik, bir başka vitamin ile giderilemez.
-Kalın bağırsaklarımızda yaşayan bazı bakteriler K ve B vitamini
üretirler. Uzun süren antibiyotik kullanımı bu vitaminlerin eksikliğine neden
olabilir.
Vitaminler yağda ve suda çözünen vitaminler olmak üzere iki
grupta sınıflandırılır.
a) Suda çözünen vitaminler: C
vitamini ile B grubu vitaminlerdir. Suda çözünen vitaminler, B12 vitamini
hariç vücutta depo edilmeyen vitaminlerdir.
B. Yağda çözünen vitaminler:
Genellikle omurgalı hayvanların normal ve sağlıklı yaşaması için gerekli olan
A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünen vitaminlerdir. Bu vitaminlerin fazlası
vücutta uzun süre depo edilebilir. Yağ metabolizması bozulursa veya besinle
birlikte yeterince yağ alınmazsa vücut bu vitaminlerden yararlanamaz. Çünkü
bu vitaminlerin bağırsaktan emilebilmesi için yağ gereklidir.
|
Yağda ve suda çözünen vitaminlerin genel özellikleri
bakımından karşılaştırılması
|
|
Yağda çözünen
vitaminler
|
Suda çözünen vitaminler
|
|
A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünen
vitamindir.
|
B grubu (B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12)
vitaminleri ve C vitamini
|
|
C, H ve O atomları bulunur.
|
C, H ve O atomları ile birlikte bazılarında
azot (N) da bulunur.
|
|
A, D ve K vitaminlerinin fazlası karaciğerde
depolanır. E vitamini daha çok yağ dokusu içerisinde depolanır.
|
B12 vitamini hariç depo edilmezler, fazlası
genellikle idrarla dışarı atılır.
|
|
Eksiklik belirtileri geç görülür.
|
Eksiklikleri
erken fark edilir,
|
|
Aşırı
miktarda alınması ve
vücutta
birikimi zehir etkisi yaratabilir.
|
Günlük yeteri kadar alınmalıdır.
|
|
Bağırsaktan
emilebilmesi için yağ gereklidir.
|
Doğrudan emilirler.
|
|
Vitamin
|
Temel işlevi
|
Eksiklik belirtileri
|
Ana besin kaynağı
|
|
Yağda Çözünen
Vitaminler
|
|
A
|
Görmede
pigmentlerinin bileşeni hücre yenilenmesinde, metabolik olaylarda
antioksidan olarak.
|
Gece körlüğü,
Bağışıklık sistemi zayıflığı, büyümede gerileme, deride pullanma ve kuruma.
|
tereyağı, yumurta
sarısı, bal kabağı, tatlı patates, lahana, havuç, ıspanak, kuru kayısı
|
|
D
|
Kalsiyum ve fosfor
emilimini artırarak kemiklerin ve dişlerin sağlıklı olmasını sağlar.
|
Çocuklarda raşitizm,
yetişkinlerde kemik yumuşaması
|
Yumurta sarısı,
karaciğer, süt ve süt ürünleri
|
|
E
|
Antioksidandır,
hücre zarı hasarları önleme
ve üreme
organlarının aktivitesinde etkilidir.
|
Kas yapısında
bozulmalar hatta
buna bağlı felçler, erkeklerde kısırlık
|
Ay çekirdeği,
badem,
mango, kivi,
avokado, yer fıstığı, badem yağı
|
|
K
|
Kanın
pıhtılaşmasında, yaraların iyileşmesinde, kemiklere kalsiyumun bağlanmasında
etkilidir.
|
Kanın
pıhtılaşmasında gecikme görülür, yaralar geç iyileşir.
|
Yeşil bitkilerde, domates,
pirinç kepeği gibi besinler, süt ve süt ürünleri
|
|
Suda Çözünen
Vitaminler
|
|
B
|
Koenzim olarak
görev alır ve enerji metabolizmasının düzenlenmesinde
görevlidir.
Vücut
büyümesi, gelişimi, sağlıklı cilt, sinirlerin ve kalbin düzgün çalışması
ayrıca kırmızı kan hücresi oluşumu için de gereklidir.
|
-Kas ve sinir
rahatsızlıkları=Beriberi
-deride yara=pellegra
-Kansızlık (anemi)
|
Kırmızı et,
karaciğer, yumurta, süt, kabuklu deniz ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler,
meyveler, fındık, badem ve ayçiçeği tohumları
|
|
C
|
Enfeksiyonlara
karşı vücudun
savunmasını
güçlendirir.,
Antioksidan, Kollajen
(cildin, bağ dokularının, kemiklerin ve dişlerin temel yapısal protein)i sentezinde
kullanılır.
|
Yorgunluk,
yaraların geç iyileşmesi, tem- bellik, isteksizlik. Vücut direnci azalması,
diş etlerinde iltihaplanma ve çekilme şeklinde gözlenen skorbüt oluşur.
|
Taze sebze ve
limon, portakal, mandalina,
greyfurt gibi
meyveler,
siyah üzüm
|
|
SORU 1.
(2013 LYS)
Vitaminlerle
ilgili,
I.
Yağda çözünen vitaminler vücutta depolanabildiklerinden fazla miktarda
alındıklarında olumsuz bir etki göstermezler.
II.
Bazı vitaminler koenzim olarak işlev görebilir.
III.
Vücutta enerji depoları tükendiğinde vitaminler, enerji elde etmek için
kullanılabilirler.
IV.
Bütün canlılar, ihtiyaç duydukları vitaminleri sentezleyebilirler.
V.
Öncül madde olarak alınan bazı vitaminler vücutta aktifleştirilebilirler.
ifadelerinden
hangileri doğrudur?
A) I ve
IV B) II ve V C)
III ve IV
D) III
ve V E) IV ve V
SORU 2.
(2001 ÖSS)
Vücutta,
K vitamini eksikliğine,
I. Sindirim
kanalında etkili emilimin olmaması
II. Besin içeriğinde
yeterli yağın bulunmaması
III. Bağırsaktaki
yararlı mikroorganizmaları öldüren ilaçların uzun süre kullanılması
durumlarından
hangileri neden olabilir?
A)
Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve
III E) I, II ve III
SORU 3.
(1999 ÖSS)
Vitaminlerle
ilgili bazı özellikler şunlardır;
I.
Bazılarının suda, bazılarının yağda çözünmesi
II.
Bazılarının heterotrof canlıların vücudunda depolanmaması
III.
Her vitaminin, yalnızca kendine özgü reaksiyonun gerçekleşmesinde rol alması
IV.
Heterotrof canlılar tarafından doğrudan sentezlenememesi
Bu
özelliklerden hangileri, heterotrof canlılarda, bir vitamin eksikliği ile
ortaya çıkan bozukluğun başka bir vitamin ile giderilememesinin nedenidir?
A)
Yalnız II B) Yalnız III C) I ve
III
D) II
ve IV E) III ve IV
CEVAPLAR
1. I. Yağda eriyen vitaminlerin
aşırı miktarda alınması ve vücutta birikimi zehir etkisi yaratabilir.
II. Özellikle B grubu vitaminler koenzim olarak işlev görür.
III. Vitaminler enerji elde etmek için kullanılmazlar.
IV. Bitkiler ihtiyaç duydukları tüm vitaminleri
sentezleyebilirken insan ve hayvanlar hazır alırlar.
V. H avuçta bulunan karoten (Provitamin-A) karaciğerde aktif A
vitaminine, besinler ile alınan provitamin-D güneşin ultraviyole ışınları ile
deride aktif D vitaminine dönüştürülür.
CEVAP: B
2. I. Vitaminler besinlerle hazır
alınarak bağırsaklarda emilir ve kanla hücrelere taşınır. Emilim az olursa
yetersizliği de olabilir.
II. A, D, E ve K vitaminlerinin yeterli emilebilmesi için besinlerle
yeterli yağın alınması gerekir. Az yağ alınırsa emilim de az olur.
III. Bağırsaklarımızda mutualist yaşayan bakteriler bizim için K
ve B vitaminleri üretir. Uzun süre antibiyotik kullanılması bu bakterilerin
ölümüne neden olarak K ve B vitamini yetersizliği söz konusu olabilir.
CEVAP: E
3. Bir vitamin eksikliği ile
ortaya çıkan bozukluğun başka bir vitamin ile giderilememesinin “Her
vitaminin, yalnızca kendine özgü reaksiyonun gerçekleşmesinde rol almasıdır.”
CEVAP: B
|