|
11. SINIF ÜNİTE,
KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI
11.1.2.2. Destek
ve hareket sistemi rahatsızlıklarını açıklar.
Kırık, çıkık,
burkulma, menisküs ve eklem rahatsızlıklarının araştırılması ve paylaşılması
sağlanır.
11.1.2.3. Destek
ve hareket sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere
ilişkin çıkarımlarda bulunur.
Destek ve hareket
sisteminin sağlığı açısından sporun, beslenmenin ve uygun duruşun önemi
tartışılır.
|
1. Burkulma ve
İncinmeler: Eklemdeki bağların
veya çevresindeki dokuların ani ve ters bir hareket sonucunda gerilmesine
ve bazen yırtılmasına burkulma denir.
-Eklemlerin zorlanması ve
dönmesinden kaynaklanan ligament yırtılmaları sonucu oluşur.
Ligament yırtılmalarında
kan damarları ve tendonlar zarar görmüş olabilir. Acı, şişme ve morarma
oluşur.
|
|
2. Kırık, Çıkık
-Kemik bütünlüğünün bozulması
durumudur.
-Çıkık ise aşırı zorlanma ve baskı sonucunda kemiklerin
eklem yerlerinden ayrılması durumudur.
-Kırık, çıkık ve burkulmaların
belirtilerini ayırt etmek oldukça zordur. Bu nedenle herhangi bir ağrı,
şişlik, şekil bozukluğu, hareket kaybı, hassasiyet ya da morarma durumunda,
öncelikle bölgenin hareketi engellenmeli ve sonrasında tıbbi yardım
istenmelidir.
-Omurga kırığı en tehlikeli kırık
çeşididir. Omurga kırığı sonucunda omurilik zarar görebilir ve kişi felç
olabilir.
-Omurga kırığından şüphelenilen bir kişi kesinlikle hareket
ettirilmemeli ve profesyonel sağlık desteği almalıdır.
|
3. Menisküs: Diz eklemi bölgesindeki menisküs adı verilen
kıkırdakların yırtılmasından kaynaklanan bir rahatsızlıktır. Dizin içine
yerleşmiş olarak bulunan iki adet menisküs, eklem yüzeyini kaplar ve onu
yastık gibi destekler. Menisküsün zarar görmesi kireçlenmeyi artırır. Spor
faaliyetleri sırasında ani hareket ve zorlanmaya bağlı olarak menüsküs
yırtılması olabilir.
|
|
4. Osteoporoz
Halk arasında “kemik erimesi” olarak
bilinen hastalık, nadiren erkeklerde de görülebilirken, özellikle menopoz
sonrası eşeysel hormon azaldığı için kadınlarda daha sık görülür. Osteoporoz
hastalığında yaşlanmaya bağlı olarak kemik yıkımı, kemik yapımından daha
fazla olduğu için kemik erimesi başlar. Buna bağlı olarak da kol, omurga ve
kalça kemiği kırıkları yaşanır.
5. Osteomalazi
Yetişkinlerde görülen raşitizm
şeklidir. D vitamini ve Ca+2 eksikliğine bağlı olarak kemik
yumuşar ve kolay kırılabilir hâle gelir. Sık doğum yapan kadınlarda Ca+2
ihtiyacı arttığından bu hastalığın görülme sıklığı da artar. Ayrıca böbrek
yetmezliği görülen kişilerde Ca+2 geri emilimi yeterli
olamadığından osteomalazi görülme ihtimali artar.
6. Raşitizim
D vitamini azlığı nedeniyle ortaya
çıkan, Ca+2 (kalsiyum) ve P (fosfor) eksikliğinde görülen bir
iskelet sistemi hastalığıdır. D vitamini, güneş ışığı etkisiyle deride son
hâlini alan bir vitamindir. Bu nedenle yeteri kadar güneş ışığı almamış
çocuklarda bu hastalık daha sık görülür. Kemik gelişimi bozukluğuna bağlı
olarak ortaya çıkan bacak kemiklerindeki güçsüzlük nedeniyle vücudu
taşıyamayan bacakların eğildiği görülür.
7. Bel Fıtığı
Omurga kemiklerinde bulunan diskler
herhangi bir şekilde aşırı baskıya maruz kalırlarsa geçici veya kalıcı olarak
zarar görür. Yapısı bozulan disk, omurga kanalına ve sinirlere baskı yapmaya
başlar. Bunun sonucunda şiddetli bel ağrıları ortaya çıkar. Ayrıca
omurilikten çıkan ve ayaklara kadar uzanan siyatik sinire baskı yapıldığı
için ağrı, ayaklarda hissedilir.
|
Bel fıtığı hastalığı, çok ileri durumlarda
ayaklarda his ve güç kaybına sebep olabilir. Ancak bu durumun halk arasında
denenen bir yöntem olan omurganın çekilmesi yoluyla düzeltilmesi mümkün
değildir ve oldukça sakıncalıdır. Bu uygulamalar sırasında yapılacak en ufak
bir yanlışlık, kişinin omuriliğine zarar vererek felç olmasına yol
açabilir. Bel fıtığı olan bir kişinin mutlaka bir beyin cerrahı veya
ortopedi uzmanına gitmesi gerekir.
|
8. Romatizma: Çeşitli tipleri olmakla birlikte en sık rastlananı
eklem romatizmasıdır. Eklemlerde ağrı, şişme ve hareket zorluğu görülür.
Özellikle çocukluk döneminde geçirilen boğaz enfeksiyonlarının uzun sürmesi,
etkili bir şekilde tedavi edilmemesi sonucu kalp kapakçıkları romatizması
oluşabilmektedir. Sağlıklı beslenmek, soğuk ve rutubetli ortamlardan uzak
durmak, boğaz enfeksiyonlarının zamanında tedavi edilmesi ile bu hastalıktan
korunmak mümkündür.
9. Kireçlenme: Mineral tuzlarının özellikle hareketli eklemlerde
fazla birikmesi ile ortaya çıkar. Daha çok 40 yaşın üzerinde, az hareket eden
kişilerde görülen bu hastalıktan korunmak için düzenli spor yapmak ve
sağlıklı beslenmek önemlidir.
10. Kramp: İstem dışı ağrılı ve uzun süreli kas kasılmasıdır. Kaslara
aniden ağır bir çalışma ile yüklenildiğinde kas hücrelerine yeterli besin ve
oksijen sağlanamaz. Bu durumda kramp oluşur. Kas lifleri doğrultusunda ovmak
kasları gevşetir. Ayrıca aşırı terlemeye bağlı olarak su ve mineral tuzların
kaybedilmesi de kas kramplarına neden olmaktadır.
Destek ve Hareket Sisteminin Sağlığı
İçin Nelere Dikkat Etmeliyiz?
-Özellikle protein, kalsiyum ve fosfor içeren (et, süt, yumurta ve
peynir gibi) besinlerle birlikte D vitamini alınmalıdır. Ayrıca D vitamininin
görev yapabilmesi için yeterince güneş ışığı alınmalıdır.
-İskelet ve kasların gelişmesi ve
sağlığı için düzenli olarak yaşa bağlı spor yapılmalıdır.
-Duruş ve oturuş biçimlerine dikkat
edilmelidir. Örneğin sandalyede dik oturulmalı, kambur durulmamalı, dik
yürünmelidir.
-Aşırı ağır yük ani darbe ve
zorlanmalardan kaçınılmalıdır.
-Yük taşırken veya kaldırırken iki elle
dengeli bir şekilde tutulmalıdır.
Düzenli yürüyüş;
• Kalp kası dâhil, vücut kaslarını
kuvvetlendirerek etkin çalışmalarını sağlar.
• Eklem ve kasların esnekliğini
artırarak bel ve boyun ağrılarını hafifletir.
• Kemiklerin dayanıklılığını arttırır.
• Çabuk yorulmayı engeller.
• Uykusuzluğu azaltır, moral, özgüven
ve iyimserliği arttırır.
|
SORU 1. Kemik sağlığı ile ilgili
olarak;
I. D vitamini kemiklerde kalsiyum ve
fosfat birikmesini sağlar.
II.A vitamini eksikliğinde kemiklerin
büyümesi yavaşlar.
III. C vitamini özellikle kemikte
kollagen liflerin üretiminde etkilidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız
III
D) I ve III E) I, II ve III
SORU 2. Kemik gelişiminde
hormonların önemli bir yeri vardır. Buna göre,
I. Östrojen
II. Kalsitonin
III. Büyüme hormonu (=STH)
IV. Parathormon
gibi hormonların hangisinin kemik
gelişiminde etkili olduğu söylenebilir?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve
III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
SORU 3. Omurga kemiklerinde bulunan diskler herhangi bir
şekilde aşırı baskıya maruz kalırlarsa geçici veya kalıcı olarak zarar görür.
Yapısı bozulan disk, omurga kanalına ve sinirlere baskı yapmaya başlar. Bunun
sonucunda şiddetli bel ağrıları ortaya çıkar.
Bu duruma neden olan disklerin temel
yapısı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) Hiyalin kıkırdak
B) Fibröz kıkırdak
C) Elastik kıkırdak
D) Kemik
E) Eklem kapsülü
SORU 4. Kramp ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) İstem dışı ağrılı ve uzun süreli kas
kasılmasıdır.
B) Kas yaralanmaları sonrasında
gözlenebilir.
C) Sadece ayak ve bacak kaslarında
oluşur.
D) Kas yorgunluğu nedeni ile kramplar
gözlenebilir.
E) Paratiroid bezlerinin az çalışması
da kramplara neden olabilir.
SORU 5. Destek ve hareket sisteminin
sağlığını korumaya yönelik aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Özellikle yağ içeriği yüksek
besinler bolca alınmalıdır.
B) Düzenli olarak spor yapılmalıdır.
C) Yük kaldırırken dengeli bir şekilde
tutulmalıdır.
D) Yeterince güneş ışığı alınmalıdır.
E) Öncü D vitamini alınmalıdır.
CEVAPLAR ve
ÇÖZÜMLERİ
1. Kemik sağlığı ile ilgili olarak verilenlerin hepsi
doğrudur.
Cevap: E
2. Verilen hormonların hepsinin kemik gelişiminde etkisi
vardır.
Cevap: E
3. Omurlar arasındaki disklerde fibröz kıkırdak bulunur.
Cevap: B
4. Hemen hemen her iskelet kasında ortaya çıkabilmekle birlikte
ayak ve bacak krampları daha yaygın gözlenir. Cevap: C
5. Özellikle protein, kalsiyum ve fosfor içeren
besinlerle birlikte D vitamini alınmalıdır. Cevap: A
|