11. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 11.1.3. Sindirim Sistemi Anahtar Kavramlar: emilim, sindirim 11.1.3.1. Sindirim sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar. a. Sindirim sisteminin yapısı işlenirken görsel ögeler, grafik düzenleyiciler, e-öğrenme nesnesi ve uygulamalarından yararlanılır. -İnsanda sindirim sistemi, sindirim olaylarının gerçekleştiği sindirim kanalı ve sindirime yardımcı organlardan oluşur. - Sindirim kanalı; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüsten meydana gelir. - Sindirime yardımcı organlar; tükürük bezleri, pankreas, karaciğer ve safra kesesinden meydana gelir. SİNDİRİM KANALI ORGANLARI -Sindirim kanalının iki ortak özelliği bulunur. 1. Yapısal olarak içten dışa doğru; mukoza, düz kas ve bağ doku olmak üzere üç tabakadan oluşur. 2. Besin maddelerinin sindirim kanalında ilerlemesi düz kasların ritmik kasılması ile oluşan peristaltik hareket ile sağlanır. | 
|
1. AĞIZ -Ağız yanaklar, dudaklar, dil, damak ve dişler tarafından çevrelenmiştir. -Ağız, besinlerin hem fiziksel (mekanik) hem de kimyasal sindirimlerinin başladığı organdır. -Besinlerin dişler ve dil yardımıyla öğütülmesi ile mekanik sindirim gerçekleşir. -Dişler besinleri parçalarken dil de besinlerin karıştırılmasını, tadının algılanmasını ve yutağa iletilmesini sağlar. 
Şekil: Ağzın görünümü | Şekil: Dişin yapısı | Çiğneme olayı istemli olarak başlayıp refleks olarak (merkezi omurilik soğanıdır) devam etmektedir. |
2. YUTAK (FARİNKS) -Ağız boşluğu, burun boşluğu, yemek ve soluk borusu arasındaki geçittir. -Yutağın sindirimdeki görevi, ağızda öğütülen besinleri yemek borusuna iletmektir. Bu olay yutkunma ile gerçekleşir. -Yutkunma sırasında gırtlak kapağı (epiglotis), soluk borusunu kapatarak besinlerin soluk borusuna kaçmasını engeller. 3. YEMEK BORUSU (ÖZEFAGUS) Yutak ile mide arasında bulunur. Yaklaşık 25 cm uzunluğunda ve 2 cm çapındadır. -Yemek borusunda mekanik ve kimyasal sindirim olmaz. -Yemek borusu hem çizgili hem de düz kaslar içerir. Çizgili kaslar, yemek borusunun üst tarafında yer alır ve yutma sırasında etkindir. Geri kalan bölümde, düz kaslar dalga hareketlerini oluşturur.
-Yemek borusunun orta tabakasında yer alan kasların kasılıp gevşemesi burada dalga hareketleri meydana getirir. Lokmanın yemek borusundan mideye doğru ilerlemesini sağlayan bu hareketlere peristaltik hareketler denir. -Bu hareketlerle lokma, mideye ulaştırılır. Kusma sırasında peristaltik hareket mideden ağza doğru gerçekleşir. |
Yutma Genel Olarak 3 Evreye Ayrılır
(1) İstemli Evre: Yutma işlemini başlatır.
(2) Farinks (yutak) Evresi : İstemsiz olarak gelişir ve besinin farinksten özofagusa geşişini sağlar.
(3) Özofagus (yemek borusu) Evresi: Bu da istemsiz bir fazdır. Farinksten gelen besinin mideye taşınmasını gerçekleştirir. Kaynak: Gayton ve Hall Tıbbi Fizyoloji 4. MİDE -Sindirim sisteminin en geniş kısmıdır. Diyaframın altında, karın boşluğunun üst sol bölgesinde bulunur. -Yemek borusu ile bağlandığı yere mide ağzı (kardia), ince bağırsağa bağlandığı yere mide kapısı (pilor) bölgesi, midenin en geniş kısmına da fundus denir. -Mide duvarı üç tabakadan oluşur: -İç kısmında mukus ve sindirim enzimlerini salgılayan hücrelerin oluşturduğu mukoza tabakası bulunur. -Ortasında da enine, boyuna ve çapraz yerleşmiş düz kaslar vardır. -Midenin en dış kısmında bağ dokusu vardır. Bağ dokunun üzerini ise periton adı verilen karın zarı örter. | 
| Peritonun salgıladığı sıvı, mide ve bağırsakların, dıştan kaygan olmasını sağlar ve sürtünmeden dolayı organların birbirlerine zarar vermesini önler. |
-Midenin temel görevleri: 1. Alınan besinleri geçici olarak depolar. 2. Kasılıp gevşeme hareketleri ile besinlerin mekanik sindirimlerini gerçekleştirir. 3. Proteinlerin kimyasal sindirimini başlatır. 4. İçinde besin varsa, mide kasları dalgalanma hareketi ile besinleri yarı sıvı bulamaç halindeki kimusa dönüştürür. 5. Asidik ortamı sayesinde bazı mikroorganizmaları yok eder. (Doğal bağışıklık sağlar.) 6. B12 vitaminin emilimi için gerekli olan kimyasalı üretir. -Midenin çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler. -Mide iç duvarını astarlayan hücreler mide özsuyu denilen sindirim sıvısını üretir. - Mide özsuyunun bileşiminde; Mukus, HCl (hidroklorik asit), pepsinojen enzimi, çok az lipaz enzimi bulunur. Mideden hidroklorik asit (HCI) salgılanmaz. Bazı bez hücreleri (parietal hücreler), hidrojen (H+) ve klor (Cl-) iyonlarını mide boşluğuna ayrı ayrı salgılar. Bu iyonların mide boşluğunda birleşmesiyle HCl oluşur. Dolaylı da olsa mide HCl oluşumuna neden olduğu için mideden HCl salgılanır şeklinde değerlendirilir. |
-Mukus, HCl’yi bağlayıp aside karşı tampon görevi yaparak mide duvarının sindirilmesini önler. -Pepsinojen, aktifleştikten sonra proteinlerin kimyasal sindirimini başlatır. Proteinlerin küçük polipeptit parçalarına (pepton) dönüşmesini sağlar. HCl’nin görevleri; -İnaktif durumdaki pepsinojeni aktif pepsine dönüştürür. -Pepsin enziminin çalışması için uygun pH ortamı oluşturur. -Besinlerle birlikte vücuda giren mikroorganizmaların öldürülmesini sağlar. -Pankreas ve bağırsak bezlerinin salgı yapmasını uyarır. -Besinlerin yapısındaki proteinlerin yapılarının bozulmasına neden olur ve böylece kimyasal sindirimi kolaylaştırır. -Midenin kendi kendisini sindirmesini önleyen faktörler; 1.Mukoza tabakası hücrelerindeki yüksek rejenerasyon kapasitesi. 2. Üretilen yoğun mukus salgısı. 3. Pepsin enziminin inaktif olarak (pepsinojen) salgılanması. 4. Gastrin hormonunun düzenleyici etkisi. (Midenin boşuna salgı üretmesini engeller.) Midenin enzim salgılamasını uyaran faktörler: 1. Hormonal etki: Midenin yapısında bulunan bazı hücrelerden (G hücreleri) salgılanan gastrin hormonu, kan ile taşınarak midenin salgı yapan hücrelerine etki ederek enzim üretimini uyarır. 2. Sinirsel etki: Besinlerin tadı ve kokusu beyinde ilgili merkezleri uyarır. Bu sayede besin mideye gelmeden salgı üretmeye başlar. 3. Mekanik (fiziksel) etki: Besinlerin mide duvarına teması, midenin salgı üretimini uyarır. 5. İNCE BAĞIRSAK -Mide ile kalın bağırsak arasında yer alan uzun kıvrımlı (yaklaşık 7.5 m. boyunda) bir yapıdır. - Tüm besin maddelerinin sindiriminin tamamlandığı ve sindirilen besinlerle diğer küçük moleküllerin emilerek kana geçtiği yerdir. -İnce bağırsağın mideden sonra gelen ilk kısmına onikiparmak bağırsağı (duodenum) adı verilir. Burası sindirimin ve emilimin en yoğun gerçekleştiği yerdir. Pankreas özsuyu ve safranın sindirim kanalına girişi burada gerçekleşir. -Onikiparmak bağırsağından sonra gelen orta kısma boş bağırsak (jejenum), boş bağırsaktan kalınbağırsağa kadar olan kısmına ise kıvrımlı bağırsak (ileum) adı verilir. -İnce bağırsak, midede olduğu gibi içten dışa doğru mukoza tabakası, düz kaslar ve bağ dokudan oluşur. Bağ dokusunun üzerini periton örter. -İnce bağırsağın iç yüzeyindeki mukoza tabakası, besinlerin emilimini artırmak için katlanarak bağırsak boşluğuna doğru villus (tümür) adı verilen kıvrımlar oluşturur. Villusları oluşturan epitel hücrelerinin yaptığı sitoplazmik uzantılara mikrovillus denir. Villus ve mikrovillusların sindirim ile ilişkisi yoktur. Bu yapıların görevi ince bağırsaktaki emilim yüzeyini artırmaktır. |
6. KALIN BAĞIRSAK Sindirim kanalının ince bağırsaktan sonra başlayıp anüs ile biten yaklaşık 1,5-2 m uzunluğundaki kısmıdır. Üç önemli görevi vardır: 1. Su, sodyum, klor ve potasyum gibi elektrolitlerin kana emilimini tamamlamak, mukus salgılamak. 2. B ve K vitamini üreten faydalı bakteriler için yaşam ortamı oluşturmak ve bu vitaminlerin emilimini gerçekleştirmek, 3. Dışkının vücuttan atılıncaya kadar geçici olarak depolanmasını sağlamaktır. Kalın bağırsakta ince bağırsaktan farklı olarak mukoza tabakasında villuslar, hormon ve enzim üreten hücreler bulunmaz. Bu nedenle kalın bağırsakta kimyasal sindirim gerçekleşmez. |
-Kalın bağırsağın ince bağırsak ile birleştiği yere kör bağırsak (çekum) denir. Kalın bağırsağın orta kısmına kolon adı verilir. Kalın bağırsağın son kısmı ise rektum (düz bağırsak) adını alır. Dışkı düz bağırsakta geçici olarak depolanır ve anüsten dışarı atılır. MERAKLISINA Kör bağırsakta bulunan parmak şeklindeki çıkıntı apandis adını alır. Bu bölgenin iltihaplanmasına apandisit denir. Eğer apandis dejenere olursa buradaki bazı bakteriler kana geçer ve enfeksiyonlara neden olabilir. -Apandis iki görevi yerine getirmektedir. 1. Vücuda yararlı mikropları üreterek, sindirim sistemine yardımcı olur. 2. Ürettiği bu mikroplar sayesinde bağışıklık sisteminin güçlenmesine katkı sağlar. |
| SORU 1. (2023-AYT/FEN) İnsan sindirim sisteminde işlev gören bazı yapılar aşağıdaki gibi şematize edilerek numaralandırılmıştır. 
Bu yapılarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 1 numaralı yapıda peristaltik hareket meydana gelir. B) 2 numaralı yapı, sindirimde işlev gören safranın üretiminden sorumludur. C) 3 numaralı yapıda hem enzim hem hormon üretimi gerçekleşebilir. D) 4 numaralı yapıdan yağların sindiriminde görev alan lipaz enzimi salgılanır. E) 5 numaralı yapıda su ve minerallerin emilimi
tamamlanır. SORU 2. (2014 – LYS2 / BİY) İnsanın sindirim sisteminde gerçekleşen bazı olaylar aşağıda verilmiştir. I. Besinin kokusunun alınması sonucu tükürük salgısının artması II. Besinin ağza alınması sonucu tükürük salgısının artması III. Asidik kimusun duedonuma geçmesiyle pankreas öz suyunun salınması IV. Yağ asitleri açısından zengin kimusun duedonuma geçmesiyle safra salınması Bu olaylardan sinirsel ve hormonal yolla kontrol edilenler, aşağıdakilerin hangisinde doğru gruplandırılmıştır? | Sinirsel | Hormonal | A) | I, II | III, IV | B) | I, III | II, IV | C) | II, III | I, IV | D) | II, IV | I, III | E) | III, I | I, II |
SORU 3. (2013 LYS) İnsanda; I. sindirim enzimlerinin birçoğunun inaktif olarak salgılanması, II. sindirim enzimlerinin farklı pH’li ortamlarda etkin olması, III. ince bağırsakta emilme yüzeyinin villuslarla artırılmış olması, IV. sindirim kanalının bazı hücreler tarafından salgılanan mukus ile kaplanması olaylarından hangilerinin, sindirim kanalının sindirim öz sularının içeriğinden zarar görmemesi için gelişmiş olduğu söylenebilir? A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) II ve III E) III ve IV SORU 4. (1999 ÖSS İPTAL) Heterotrof canlıların sindirim sisteminde gerçekleşen olaylardan bazıları şunlardır; I. Bakteriler yardımıyla selülozun parçalanması II. Glikoz ve amino asit gibi temel organik moleküllerin kana geçmesi III. Su emiliminin tamamlanması IV. Organik besinlerin sindirim enzimiyle yapısal birimlerine ayrılmasının tamamlanması İnsanlarda ve insan incebağırsağında bu olaylardan hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve IV E) II, III ve IV SORU 5. İnsanın incebağırsağında çok sayıda bulunan tümürlerin (villusların) organizmaya sağladığı fayda aşağıdakilerden hangisidir? A) Bağırsağın hareketini sağlamak B) Enzim salgılamak C) Emilme yüzeyini artırmak D) Bağırsak epitelini korumak E) Sindirimi hızlandırmak SORU 6. I. HCl, II. Gastrin, III. Mukus, IV. Pepsin İnanın mide sıvısında hangileri bulunur? A) I, II ve III B) I, II ve IV C) I, III ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV SORU 7. İnsanlarda aşağıdaki olaylardan hangisi, kasların peristaltik hareketiyle sağlanır? A) Yüreğin kan pompalanması B) Besinlerin incebağırsakta ilerlemesi C) Nefron kanallarında idrarın akması D) Akciğerdeki havanın dışarıya verilmesi E) Atardamarlarda kanın hareket etmesi SORU 8. İnsanda, midenin HCl ve sindirim enzimlerinden zarar görmesinin doğal olarak önlenmesi; I. Gastrin hormonunun düzenleyici etkide bulunması II. Tripsin oluşması III. Mukusun salgılanması IV. Pepsinin, pepsinojen halinde salgılanması şekildeki olaylardan hangileriyle sağlanır? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) I, III ve IV E) II, III ve IV SORU 9. Aşağıda sindirim organları ve sindirime yardımcı organlar gösterilmiştir. 
Bu yapılardan hangilerinde kimyasal sindirim için enzim salgılanır? A) I, II ve III B) II,III,IV ve V C) II, IV ve V D) I,IV,V ve VI E) I, II, IV, V ve VI CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ 1. 5 numaralı yapı ince bağırsaktır. Su ve mineral emilimi
kalın bağırsakta tamamlanır.
Cevap. E
2. Besin kokusunun alınması ve tükürük salgılanması sinirsel denetim ile olur. Pankreas öz suyunun salınması kolesistokinin hormonu, karaciğerden safra üretimini sekretin, safra kesesinden safranın salınmasını ise kolesistokinin hormonlarının uyarması ile olur. Cevap: A 3. Sindirim enzimlerinin birçoğunun inaktif olarak salgılanması, salgıyı yapan hücrelerin sindirilmesini önlemeye yöneliktir. I. öncül doğru. Sindirim kanalı farklı pH’ ortamına sahiptir. Sindirim enzimlerinin farklı pH’li ortamlarda etkin olması korumaya yönelik olama. II. öncül yanlış. İnce bağırsakta villusların bulunması sadece besinlerin emilimini kolaylaştırmaya yöneliktir. III. öncül yanlış. Sindirim kanalının mukus ile kaplanması en önemli koruma faktörüdür. IV.öncül doğru. Cevap: C 4. Bakteriler yardımıyla selülozun parçalanması geviş getiren memelilerin midesinde olur. İnsanda gerçekleşmez. I. öncül yanlış. Glukoz ve amino asit gibi temel organik moleküllerin kana geçmesi incebağırsak villusları aracılığı ile olur. II. öncül doğru. Su emilimi kalınbağırsakta tamamlanır. Soruda insanlarda dediği için III. öncül doğru. Bütün besinlerin sindirimleri ince bağırsakta tamamlanır. IV. öncül doğru. Cevap: E 5. Villus ve mikrovillusların sindirim ile ilişkisi yoktur. Bu yapıların görevi ince bağırsaktaki emilim yüzeyini artırmaktır. Cevap: C 6.. Gastrin hormondur. Hormonlar sindirim boşluğunda bulunmaz. Kan ile taşınır. Cevap: C 7. Besin maddelerinin sindirim kanalında ilerlemesi düz kasların ritmik kasılması ile oluşan peristaltik hareket ile sağlanır. Cevap: B 8. Tripsin enzimi pasif olarak (tripsinojen şeklinde) pankreas tarafından üretilir. İncebağırsağa taşınarak aktif tripsine dönüşür. Mide ile ilgili değildir. Cevap: D 9. II, karaciğerdir. III, kalınbağırsaktır. Her ikisinde de sindirim enzimi üretilmez. Cevap: D |