NÜKLEİK ASİTLER

-Nükleik asitler, kalıtım materyali olan genleri oluşturan ve yaşam için çok önemli olan en büyük organik maddelerdir.

-İlk defa T. Friedrick  miescher 1869 yılında cerahatta (irinde) ve som balığı hücrelerinin çekirdeğinde görüldüğü için bu moleküllere çekirdek asidi anlamında nükleik asit adını vermiştir. Daha sonra yapılan araştırmalarda, çekirdek olsun olmasın tüm canlı hücrelerde bulundukları saptanmıştır.

-Nükleik asitler, hücre çekirdeğindeki genlerden hücrenin diğer kısımlarına bilgi aktaran mesaj molekülleridir. Hücrenin yapısal özelliklerini ve yaşamsal fonksiyonlarını düzenler.

-Canlılarda enerji üretimi, protein sentezi, hücre bölünmesi gibi yaşamsal olaylar nükleik asitlerdeki bilgilerle kontrol edilir. Bu özelliklerinden dolayı nükleik asitlere yönetici moleküller de denir.

-Nükleik asitler, nükleotid adı verilen monomerlerin polimerleridir.

-Bir nükleotidin yapısında ;

1. Azotlu organik bir baz,

2. Beş karbonlu bir şeker (pentoz),

3. Fosfat grubu (fosforik asit= H₃ PO₄ )  bulunur.

-Baz ve şekerin glikozit bağı ile bağlanarak oluşturduğu yapıya nükleozit denir.

-Nükleozite bir fosfat, fosfoester (ester) bağı ile bağlanarak nükleotid oluşur.

1. Beş karbonlu şekerler:

-Riboz ve deoksiriboz olmak üzere iki çeşittir.

-Riboz, RNA’nın, Deoksiriboz ise DNA’nın yapısında bulunur.

- Deoksiribozda, riboza göre bir oksijen atomu eksiktir.

b. Pirimidinler : Tek halkalı olup, küçük moleküllerdir. Timin (T), Sitozin (S veya C) ve Urasil (U) olmak üzere üç çeşittir.

3. Fosforik asit (fosfat grubu= H₃ PO₄ ): DNA ve RNA’da ortak bulunan inorganiktir. Kompleks moleküllerin yapısına girdiği zaman fosfat grubu adını alır.

-Nükleotitler, fosfodiester bağları ile bağlanarak nükleik asit zincirini oluştururlar. Bu bağlanma nükleotitlerin fosfat grubu ile pentoz şekeri arasında su molekülünün açığa çıkması ile kurulan bir kovalent bağdır. Olay bir dehidrasyon tepkimesidir.

-Canlılarda; DNA (Deoksiribonükleik Asit) ve RNA (Ribonükleik Asit) olmak üzere iki çeşit nükleik asit bulunur.

DNA (Deoksiribo Nükleik Asit)

-5 karbonlu şekeri deoksiribozdur.

-Azotlu organik bazları; Adenin (A), Timin (T), Guanin (G) ve Sitozin (C) dir. Urasil bulunmaz.

-DNA, genetik bilginin uzun süreli depolanmasında ve aktarılmasında görevlidir.

-Adenin bazlarının sayısı Timin bazlarının sayısına, Guanin bazlarının sayısı ise her zaman Sitozin bazlarının sayısına eşittir.

-DNA'daki toplam pürin sayısı (A + G), toplam pirimidin sayısına (C + T) eşittir.

-DNA’daki bazı eşitlikler:

-Toplam nükleotit sayısı = (A+T)+(G+C)         

-H bağı sayısı= Toplam Nükleotit sayısı + Guanin (Sitozin) sayısı

-3G + 2T veya 3C + 2A = Toplam H bağı sayısı

-A+T/G+C oranı türe özgüdür.

RNA (Ribonükleik Asit)

-Mesajcı RNA (mRNA), Taşıyıcı RNA (tRNA), Ribozomal RNA (rRNA) olmak üzere üç çeşit RNA vardır.

-Mesajcı RNA (mRNA): Sentezlenecek proteinin amino asit dizisini belirleyen bilgiyi DNA’dan alır ve ribozomlara taşır. Hücrede en az olandır. Toplam RNA'nın %5'ini oluşturur.

-Ribozomal RNA (rRNA): Proteinlerle birlikte ribozom organelinin yapısını oluşturur. Protein sentezi sırasında peptid bağlarının kurulmasında görev alır. En fazla olandır. Hücrede bulunan toplam RNA’nın %80’ini oluşturur. rRNA molekülleri hücre çekirdeğinin özel bir bölgesinde sentezlenir.

-Taşıyıcı RNA (tRNA): Protein sentezi sırasında kullanılacak aminoasitleri ribozomlara taşır. Hücredeki toplam RNA'nın %15'ini oluşturur.

-RNA’nın her hücredeki miktarı farklılık gösterir.  Örneğin kas hücreleri gibi protein sentezinin yoğun olduğu hücrelerde fazla miktardadır.

DNA ve RNA arasındaki bazı yapısal ve işlevsel özellikleri bakımından karşılaştırılması

SORU 1. (2023-AYT/FEN)

DNA ve RNA nükleik asitleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Yapılarında C, H, O, N ve P atomları bulunur.

B) Nükleotit monomerlerinden oluşan polimerlerdir.

C) DNA’daki adenin nükleotiti ile RNA’daki adenin nükleotitinin yapıları birbiriyle aynıdır.

D) DNA sarmalında ve tRNA’nın katlanma yaptığı bazı bölgelerde karşılıklı bazlar arasında hidrojen bağları kurulur.

E) DNA, her bir ipliğinin kalıp görevi yaptığı yarı korunumlu mekanizma ile kendini eşler.

SORU 2. (2023-MSÜ/FEN)

Hücrelerde bulunan;

I. protein,

II. nükleik asit,

III. karbonhidrat,

IV. lipit

organik bileşiklerinden hangileri doğrudan genetik şifreye göre sentezlenir?

A) Yalnız I      B) I ve II      C) II ve III

D) III ve IV     E) I, III ve IV

SORU 3. (2022-MSÜ/FEN)

I. Beş karbonlu şeker

II. Azotlu organik baz

III. Organik baz ile şeker arasındaki bağ

DNA ve RNA’da bulunan adenin nükleotitlerinin yapısı karşılaştırıl-

dığında yukarıdakilerin hangilerinde farklılık olduğu gözlenir?

A) Yalnız I    B)  Yalnız II    C) I ve II

D) I ve III     E)  II ve III

SORU 4. (2020-TYT/Fen)

DNA ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Nükleotit adı verilen monomerlerden yapılmıştır.

B) Hücre bölünmesi öncesinde kendisini kopyalar.

C) Genetik bilginin yavru hücrelere aktarımında işlev görür.

D) Hücredeki proteinler, DNA’daki bilgi üzerinden sentezlenir.

E) Canlılardaki DNA’ların farklılığı, sadece nükleotitlerin dizilimine dayalıdır.

SORU 5. (2019-TYT/Fen)

Aşağıdakilerden hangisi DNA ve RNA’nın ortak özelliklerinden biridir?

A) Her birinin yapısında tüm pirimidin baz çeşitleri yer alır.

B) Her iki molekül de nükleotit polimeridir.

C) Her zaman zarlı organel içerisinde bulunurlar.

D) Zincirlerindeki pürin ve pirimidin bazlarının sayıları her zaman birbirine eşittir.

E) Hücre döngüsünde replikasyon geçirirler.

SORU 6. (2016-YGS)

Ökaryot bir hücrede ribozomal RNA (rRNA) aşağıdakilerden hangisinde sentezlenir?

A) Golgi cisimciği 

B) Lizozom  

C) Çekirdekçik 

D) Granüllü endoplazmik retikulum       

E) Sitoplazma

SORU 7. (2010-LYS)

I. Fosfat grubunun organik baza bağlandığı yer

II. Taşıdığı şeker

III. Organik bazın şekere bağlandığı yer

IV. Yapıdaki nükleik asit zinciri sayısı

DNA ve RNA yukarıdakilerin hangileri bakımından birbirinden farklılık gösterir?

A) I ve II       B) I ve IV      C) II ve III

D) II ve IV      E) II ve IV

SORU 8. (2010-LYS)

Adli tıpta, güvenliği çok yüksek olan “DNA parmak izi yöntemi”, zanlıların suçluluğunun kanıtlanmasında ve babalık testlerinde kullanılmaktadır.

Bu yöntemin güvenilir olması DNA’nın aşağıda verilen özelliklerinden hangisine dayanmaktadır?

A) Sarmal yapıya sahip olması

B) Enzimlerle istenilen yerden kesilebilmesi

C) Labaratuvar ortamında çoğaltılabilmesi

D) Hücreden saf olarak elde edilebilmesi

E) Bazı bölgelerindeki baz dizilimlerinin bireye özgü olması.

SORU 9. (2006-ÖSS FEN-I)

Nükleik asitlerin,

I. organel yapısında yer alma,

II. protein sentezinde rol oynama,

III. amino asitleri tanıma

özelliklerinden hangileri RNA çeşitlerinin tümünde bulunur?

A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III      

D) I ve III    E) II ve III

SORU: 10. (2000-ÖSS)

Bir geni oluşturan DNA molekülünün fosfat sayısının saptanmasııyla, gende bulunan,

I. Organik baz sayısı

II. Nükleotid çeşitlerinin sayısı

III. Nükleotid sayısı

IV. Deoksiriboz molekül sayısı

bilgilerinden hangilerine erişilebilir?

A) Yalnız II   B) Yalnız IV    C) I ve II      

D) I, II ve III   E) I, III ve IV

CEVAPLAR

1. DNA’daki adenin nükleotiti deoksiriboz şekeri, RNA’daki adenin nükleotiti riboz şekeri bulundurur. Yapıları farklıdır.

CEVAP: C

2. Protein ve nükleik asitler genetik şifreye göre sentezlenir.

CEVAP B

3. Beş karbonlu şeker DNA da deoksiriboz, RNA da ribozdur. Bunun dışında her ikisinde de baz adenin,, baz ile şeker arasındaki bağ ise glikozit bağıdır.

CEVAP: A

4.Canlılardaki DNA’ların farklılığı, sadece nükleotitlerin dizilimine değil, nükleotit sayılarına da dayalıdır.

CEVAP: E

5. DNA deoksiribonükleotitlerin, RNA ise ribonükleotitlerin polimerleridir.

CEVAP: B

6. rRNA molekülleri hücre çekirdeğinin özel bir bölgesinde sentezlenir.

CEVAP: C

7. Fosfat grubunun baza, bazın şekere bağlandığı yer DNA ve RNA için ortaktır. Ancak DNA deoksiriboz, RNA riboz şekeri taşır. DNA çift zincirli RNA ise tek zincirlidir.

CEVAP: D

8. DNA’nın bazı bölgelerindeki baz dizilimleri bireye özgüdür. Bir başkasında bulunmaz.

CEVAP: E

9. Ribozom yapısına katılma rRNA'nın, amino asitleri tanıma tRNA'nın görevidir. mRNA ise DNA’dan aldığı proteinin amino asit dizilim ve sayısının şifresini ribozomlara taşır. Görüldüğü gibi hepsi de protein sentezinde görevlidir.

CEVAP: B

10. DNA’daki nükleotid sayısı = fosfat sayısı = deoksiriboz şekeri sayısı = Organik baz sayısı   

eşitlikleri vardır. Fosfat sayısı bilinirse nükleotid sayısı da bilinir. Ancak çeşitlerinin sayısı bilinemez. Yani kaç tane adenin nükleotid, kaç tane sitozin nükleotid vardır bilinemez.

CEVAP: E