EKOSİSTEMDEKİ MADDE VE ENERJİ AKIŞI

EKOSİSTEMDEKİ MADDE VE ENERJİ AKIŞI

- Ekosistemdeki enerji akışı, beslenme yoluyla bir organizmadan diğerine enerji aktarımı şeklindedir.

-Ekosistemde madde ve enerji akışının dengede olması üretici, tüketici ve ayrıştırıcı canlılar tarafından sağlanır.

-Üretici canlılar; fotosentez ile güneş enerjisini organik besinlerde depolanır. Depolanan bu enerji beslenme ilişkisine bağlı olarak üreticilerden tüketicilere doğru aktarılır.

- Doğadaki tüm enerji ilişkileri, termodinamiğin birinci ve ikinci yasalarıyla açıklanır.

-Termodinamiğin birinci yasası, doğadaki enerji yoktan var edilemez ya da vardan yok edilemez. Ancak çeşitli yollarla bir şekilden ötekine aktarılabilir ve dönüştürülebilir. Örneğin bitkiler, enerji üreticisi değil güneş enerjisini kimyasal enerjiye dönüştüren bir enerji dönüştürücüsüdür.

-Termodinamiğin ikinci yasası, ekosistemlerin canlı ögeleri arasında her enerji aktarımı ya da dönüşümü sırasında sistemdeki mevcut enerjinin bir kısmı, ısı enerjisine dönüşerek çevreye yayılır. Buna göre enerjinin ekosistemlerdeki akışı sırasında enerji

farklı şekillere dönüştükçe enerjinin iş yapmak için kullanılabilir bölümü giderek

azalır.

Besin Zinciri

-Üreticilerden başlayarak canlılar arasında bir zincirin halkaları gibi devam eden beslenme ilişkisine besin zinciri denir.

-Besinlerde depolanan enerjinin üretici canlılardan tüketici canlılara doğru tek yönlü iletimi, besin zincirleri sayesinde gerçekleşir.

-Sadece üreticilerle beslenen canlılara birincil tüketici, birincil tüketicilerle beslenenlere ikincil tüketici denir. Birincil tüketiciler, otçul (herbivor); ikincil tüketiciler ise etçildir (karnivor).

- Ayrıca etçiller üzerinden beslenen tüketiciler de vardır; bunlara da üçüncü dereceden tüketiciler denir.

- Ayrıştırıcılar, ekosistemdeki tüm canlıların kalıntılarını ayrıştırmak suretiyle tekrar ekosisteme kazandıran bir bağlantı noktası gibi iş görür. Ayrıştırıcılar azaldığında ya da yok olduğunda bu bağlantı kopacağından diğer canlıların dağılımı da etkilenmiş olur.

Görsel: Besin zincirinde enerji akışı

Şekil: Örnek bir sucul ortam besin zinciri

Ekolojik Piramitler

a) Besin Piramidi

-Bir besin zincirinin üretici basamağından

başlayarak son tüketici basamağına kadar

dikey dizilimine besin piramidi adı verilir.

- Trofik düzey (beslenme basamağı): Adından da anlaşılacağı gibi canlının besin zincirinde bulunduğu basamaktır.

-Bu durumun nedenleri: Canlılar enerjinin bir kısmını metabolik faaliyetlerinde (hareket, biyosentez, hücre bölünmesi vb.) kullanmakta, bir kısmı ısı olarak açığa çıkmakta bir kısmı da sindirilmeyen besinler içinde atılmaktadır.

SORU 1. (2024-TYT/FEN)

Şekilde farklı besin zincirlerinin bir araya gelerek oluşturduğu bir besin ağı verilmiştir.

Bu besin ağı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Hem K hem de L ototrof organizmalardır.

B) Birden fazla herbivor tür vardır.

C) M omnivor bir canlıdır.

D) Bazı türler hem av hem de avcıdır.

E) P türü, alt trofik basamaklardaki tüm canlılarla beslenmektedir.

SORU 2. (2023-TYT/FEN)

Aşağıda karasal ekosisteme ait bir besin ağı verilmiştir.

Bu besin ağıyla ilgili,

I. Üç trofik düzeyden oluşmaktadır.

II. Alt trofik düzeyden üst trofik düzeylere doğru gidildikçe aktarılan enerji miktarı azalır.

III. İkincil tüketiciler basamağında bulunan canlılar en fazla biyokütleye sahiptir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I   B) Yalnız II   C) Yalnız III

D) I ve II   E)  II ve III

SORU 3. (2021-TYT/Fen)

Aşağıdaki şekilde bir denizel ekosistemde görülen küçük bir besin ağı verilmiştir.

Şekildeki besin ağı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Şeritli levrek, üçüncül tüketici basamağında yer alır.

B) Bu besin ağında birden fazla besin zinciri yer almaktadır.

C) Zooplanktonlar birincil tüketicidir.

D) Denizanası, balık larvaları ile beslendiğinde ikincil tüketici olur.

E) Bu besin ağında dört trofik düzey yer alır.

SORU 4. (2021 MSÜ)

Karasal ekosistemdeki besin piramitleriyle ilgili,

I. Üretici canlının yer aldığı trofik düzeydeki biyokütle miktarı diğer trofik düzeylerdekinden daha fazladır.

II. Bir trofik düzeyden diğerine enerjinin tamamı iletilir.

III. Trafik düzey yükseldikçe ortamdaki zehirli maddenin canlı dokularındaki birikimi azalır.

İfadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I     B) Yalnız II    C) Yalnız III

D) I ve II        E) II ve III

SORU 5: 2019-TYT/Fen Bilimleri

Canlıların yedikleri besinlerle aldıkları bazı zehirli maddeler, vücutta parçalanmaz ve değişik dokularda birikir. Alt trofik basamaklarda biriken bu maddeler besin zinciri yoluyla üst basamaklara aktarılır ve üst trofik basamaklarda daha yoğun hâle gelir. Bu olaya biyolojik birikim denir.

Buna göre, bir göl ekosistemine karışan bir zehirli maddenin aynı besin zincirinde yer alan aşağıdaki

canlılardan hangisinin dokusunda biyolojik birikim daha fazla olur?

A) Fitoplankton     B) Zooplankton

C) Herbivor balık  D) Omnivor balık

              E) Balık kartalı

SORU 6. (2017-LYS2/BİY)

Aşağıda bir deniz ekosisteminde, numaralarla belirtilen 10 farklı canlı türünden oluşan bir besin ağı gösterilmiştir. Bu besin ağında trofik ilişkiler, hangi canlının diğerinin besinini oluşturduğunu gösteren bağlantı oklarıyla ifade edilmiştir.

Bu besin ağı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) 1 numaralı canlılar, fitoplanktonik organizmalar olabilir.

B) 4 numaralı canlı türüne ait bireyler otçuldur.

C) Bu besin ağında omnivor özellikte bir canlı bulunmamaktadır.

D) Bu besin ağındaki besin zincirlerinin uzunlukları birbirinden farklı olabilir.

E) Ortama karışan toksik bir maddenin, görece olarak en fazla 10 numaralı canlıda birikmesi beklenir.

SORU 7. (2016-LYS2/BİY)

Şekildeki biyokütle piramidine göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Üreticilerin toplam kütlesi, birincil tüketicilerin toplam kütlesinden fazladır.

B) Üçüncül tüketiciler biyolojik birikimin en fazla olduğu gruptur.

C) Bir trofik düzeyden bir üst düzeye geçerken aktarılan enerji azalmaktadır.

D) İkincil tüketicilerin birey sayısı, üreticilerden daha azdır.

E) En büyük vücuda sahip bireyler, her zaman piramidin tepesinde yer alır.

CEVAPLAR

1. P türü alt trofik basamaklardaki sadece M ve N canlıları ile beslenmektedir. CEVAP: E

2. En fazla biyokütleye sahip canlılar üreticiler basamağında bulunan canlılardır. CEVAP: D

3. 3. Denizanası, balık larvaları ile beslendiğinde üçüncül tüketici olur.Fitoplankton→Zooplankton→

Balık larvası→Denizanası CEVAP: D

4. Biyokütlesi en fazla olan üreticilerdir. I doğrudur.

Bir trofik düzeyden diğerine enerjinin tamamı değil yaklaşık %10’u iletilir. II yanlıştır.

III. Trafik düzey yükseldikçe ortamdaki zehirli maddenin canlı dokularındaki birikimi azalmaz artış gösterir. III yanlıştır. CEVAP: A

5. Balık kartalı son tüketicidir. En fazla biyolojik birikim balık kartalında olur. CEVAP: E

6. C) 2 numaralı canlı hem 1’den hem de 4’den besin alıyor. O zaman hem etçil hem de otçul (omnivor) olur. CEVAP: C

7. E) Tepeye çıktıkça genellikle vücut büyüklüğü artar. Ancak ot-fil-leş kargası gibi besin zincirlerinde bu durum geçerli değildir. CEVAP: E