Kan Damarlarının Yapısı ve Görevleri
-İnsan dolaşım sistemindeki kan damarları atardamar, kılcal damar ve toplardamar olmak üzere üç çeşittir.
1. Atardamarlar
-Kalpteki kanı diğer organlara taşıyan damarlardır. Kanın akış yönü kalpten vücuda doğrudur.
- Akciğer atardamarı hariç vücuttaki tüm atardamarlar
oksijence zengin kan (temiz kan) taşır. Akciğer atardamarı ise kalpteki kirli kanı ( CO2 yoğunluğu fazla kanı) temizlenmesi için akciğere götürür.
-Atardamarlar, kan götürdüğü organa göre isimlendirilirler. (Örneğin; akciğere kan götüren damar akciğer atardamarı olarak adlandırılır.)
-Atardamarlar dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur.
a. Dış tabaka: Lifli bağ dokusundan yapılmıştır ve kan basıncına karşı damarın dayanıklı olmasını sağlar.
b. Orta tabaka: Düz kaslardan oluşmuştur. Bu tabakada bulunan elastik lifler, damarlara verdiği esneklikle kanın hareketini kolaylaştırır.
a. İç (endotel) tabaka: Tek katlı yassı epitel dokudan oluşur. Endotelyum, kanın kolayca hareket etmesini sağlayan kaygan bir yüzey oluşturur.
-Atardamarlarda kanın hareketini sağlayan faktörler;
-Karıncıkların kasılmasıyla oluşan kan basıncı,
-Damar duvarında bulunan düz kasların kasılma ve gevşeme hareketi,
- Arkadan gelen kanın öndeki kanı itmesi
-Kalpten aşağı inen damarlarda yer çekiminin etkisi
2. Toplardamar
-Vücuttan toplanan kanı kalbin sağ kulakçığına getiren damarlardır. Kanın akış yönü vücuttan kalbe doğrudur.
-Akciğer toplardamarı hariç vücuttaki tüm toplardamarlar kirli kan taşır. Akciğer toplardamarı temiz kan taşır.
-Toplardamarlar da atardamarlar gibi dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur.
-Atardamarlardan farklı olarak toplardamarlarda;
-Dışta bulunan bağ doku lifleri azdır.
-Kas dokusu incedir.
-Orta tabakada elastik lifler yoktur.
-Toplardamardaki kanın kalbe geri dönüşünde etkili faktörler:
-İskelet kaslarının kasılıp gevşemesi sırasında kasların baskı yaparak damarları sıkıştırması
-Kulakçıkların gevşemesi sırasında oluşan emme basıncı
-Nefes alıp verme sırasında oluşan göğüs kafesindeki basınç değişiklikleri
-Atar ve kılcal damarların içindeki kanın itme basıncı
-Vücudun üst bölgesindeki (baş ve kollar) toplardamarlar için yer çekimi kuvveti
- Kalp seviyesinin altında kalan toplardamarların çoğunda kanın geriye kaçışını önleyen tek yönlü kapakçıklar bulunur. (Kapakçıkların bozulması ile toplar damarlar genişleyerek varisleri meydana getirir.)
-Atardamarların ve toplardamarların geçtikleri yerlerdeki doku sıvısı ile taşıdıkları kan arasında madde alışverişi olmaz. |
3. Kılcal Damarlar -Genellikle atardamarlar ile toplardamarlar arasında bulunur. -Tek katlı yassı epitel dokudan (endotel) oluşur. - Kan ile doku sıvısı arasında madde alışverişini sağlar. -Toplam çap alanı (toplam yüzeyi) en geniş olmasından dolayı kan akış hızı en yavaş olan damarlardır. | 
|
-Böbreklerdeki nefronları oluşturan yapılardan birisi olan glomerulus kılcalları, vücut kılcallarından farklı olarak hem çift katlı yassı epitelden oluşur hem de iki atardamar arasında bulunur. |
1. Kan Basıncı değişimi: Atardamar>Kılcaldamar>Toplardamar | 
|
2. Kan akış hızı değişimi: Atardamar>Toplardamar>Kılcaldamar | 
|
3. Damarların Vücuttaki Toplam Kesit Alanı: Kılcaldamar>Toplardamar>Atardamar | 
|
4. Bir damarın çap alanına göre sıralanışı: Toplardamar>Atardamar>Kılcaldamar | 
|
5. Damar çeperi (duvarı) kalınlığına göre sıralanışı: Atardamar>Toplardamar>Kılcaldamar |
Damar Çeşitlerinin Karşılaştırılması
Atardamar | Toplardamar | Kılcal damar |
İçte tek katlı yassı epitel (endotel), ortada elastik lifli düz kas, dışta lifli bağ doku bulunur | İçte tek katlı yassı epitel (endotel), ortada düz kas (lifsiz), dışta az lifli bağ doku bulunur. | Bağ ve düz kas dokusu bulunmaz. Temel zar üzerinde bulunan endotel denilen tek sıralı yassı epitelden oluşur. |
Akciğer ve aort atardamarlarının karıncıklardaki başlangıç yerlerinde yarım ay kapakçıkları bulunur. | Vücudun alt kısımlarındaki toplardamarlarda tek yöne açılan kapakçıklar bulunur. | Yarım ay kapakçığı veya kapakçık benzeri yapılar bulunmaz. |
Akciğer atar damarı hariç temiz kan kan taşır. | Akciğer toplar damarı hariç kirli kan taşır. | Madde alışverişinin yapıldığı damarlardır. |
Kalpteki kanı organlara götürür. | Organlardaki kanı kalbe getirir. | Dokularla gaz ve besin alışverişi yapılır. |
Damar çeperi (duvarı) en kalın damarlardır. | Damar çeperi (duvarı) ince damarlardır. | Damar çeperi çok ince olan damarlardır. |
Cilt yüzeyinin derinliklerinde bulunur. | Cilt yüzeyine yakın bulunur. | Genellikle atardamar ile toplar damar arasında bulunur. |
Bu konunun tamamına aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:
Dolaşım Sisteminin Yapı Görev ve İşleyişi (Dolaşım Sistemi-1)