Kalbin Yapısı ve Çalışma Şekli
- Kalp, göğüs boşluğunun merkezinde,
göğüs kemiğinin altında sol akciğere daha yakın yer alan, yaklaşık olarak bir
yumruk büyüklüğünde kaslı bir organdır.
- Kalp, üstte iki kulakçık, altta iki
karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşur.
-Sol kulakçık ve sol karıncıkta temiz
kan (oksijence zengin kan), sağ kulakçık ve sağ karıncıkta ise kirli kan
(karbondiositçe zengin kan) bulunur.
-Kulakçıklar ile karıncıklar arasında
ve atardamarların karıncıktan çıktığı noktalarda kapakçıklar bulunur.
-Kalpte bulunan kapakçıklar üç
çeşittir.
a. Triküspit (üçlü kapakçık: Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında karıncık
yönüne açılan kapakçıktır. Kanın sağ karıncıktan sağ kulakçığa geri dönmesini
engeller.
b. Biküspit (ikili kapakçık=mitral):
Sol kulakçık ile sol karıncık
arasında karıncık yönüne açılan kapakçıktır. Kanın sol karıncıktan sol
kulakçığa geri dönmesini engeller.
|
c. Yarım ay
kapakçıkları: Kalpten çıkan kanı
götüren aort ve akciğer atardamarlarının başlangıcında bulunur. Kalpten
atardamarlara pompalanan kanın kalbe geri dönmesini engeller.
|
Şekil: İnsan kalbinin yapısı
|
Kalp, dıştan içe doğru perikard,
miyokard ve endokard olarak isimlendirilen üç katlı bir yapıdan oluşmuştur.
a. Perikard (dış tabaka): Kalbin dışını saran bağ dokudan oluşan çift katlı
zardır. Arasında sürtünmeyi azaltan sıvı bulunur.
b. Miyokard (orta tabaka): Yapısı çizgili kasa, çalışması düz kasa benzeyen kalp
kası tabakasıdır. Kulakçıklarda ince karıncıklarda kalındır. Sol karıncıkta
ise sağ karıncıktan daha kalındır. Aorttan ayrılan küçük bir damar
miyokard tabakasında kılcallara ayrılarak koroner damarları oluşturur. Bu damarlar
kalp kasına besin ve oksijen getirir. Metabolik atıkları uzaklaştırır.
|
Koroner damarlarda tıkanıklık sonucunda kalp kası
besin ve oksijen alamadığı için kalp krizi (enfarktüs) oluşur.
|
c. Endokard (iç tabaka): Tek sıralı yassı epitel dokudan oluşmuştur. Bu tabaka
kalbin iç yüzeyini örter. Aşınmayı önleyen kaygan bir yapı oluşturur. Kanın
akışını kolaylaştırır. Kan damarları bulunmaz.
|
-Endokard tabakasında kılcal damar bulunmadığı için
kalp içindeki kanın bileşimi değişmez. Yani kalp, içindeki kandan
faydalanamaz.
|
Kalbin
Çalışma Mekanizması
-Kalbin çalışması, kalp kaslarının kasılıp gevşemesi
ile gerçekleşir.
-Kalp kasının kasılmasına sistol, gevşemesine
ise diastol denir.
-Kalbin kulakçıkları aynı anda
kasılırken bu sırada karıncıklar gevşer, karıncıklar kasıldığında ise
kulakçıklar gevşer.
-Sağlıklı ergin bir insanın kalbi
dakikada 70-80 kez atar.
-Her kalp atışı yaklaşık 0,85 s sürer.
Kulakçıkların kasılması 0,15 s, karıncıkların kasılması 0,30 s sürer. Kalan
0,40 s’de ise kalp dinlenir.
|
-Kalp dinlenme durumunda iken kulakçık ve
karıncıklar aynı anda gevşemiş olarak bulunurlar. Ancak kulakçık ve
karıncıkların aynı anda kasılması söz konusu değildir.
|
-Kalbin ritmik kasılma ve gevşemesinin
atardamarlarda hissedilmesine nabız denir. Nabız, kalp atış sayısını
verir.
-Kalbin kasılıp gevşemesi sırasında
kanın atardamar duvarına yaptığı basınca tansiyon adı verilir.
-Büyük tansiyon; karıncıkların kasılması sırasında kanın atardamar
duvarına yaptığı basınçtır.
-Küçük tansiyon; karıncıkların gevşemesi anında kanın atardamar
duvarına yaptığı basınçtır.
-Sağlıklı bir insanda dinlenme hâlinde
büyük tansiyon 120 mm Hg, küçük tansiyon ise 80 mm Hg basıncındadır.
|
Hipertansiyon; büyük tansiyonun 140’dan ve/veya küçük tansiyonun 90’dan yüksek
olması demektir.
|
Kalbin
ritmik çalışmasını düzenleyen özel yapılar
-Kalp kasının ritmik çalışması
sinoatrial (SA) düğüm ve atriyoventriküler (AV) düğüm tarafından düzenlenir.
1. Sinoatrial (SA) düğüm: Sağ kulakçık duvarında üst ana toplar damarın kalbe
girdiği bölgenin yakınında bulunur. Otonom sinir sistemi tarafından
uyarılması ile kalbin çalışmasını başlatan elektriksel uyarılar üretir. Bir
jeneratör gibi elektrik üreterek kalp kası hücrelerinin kasılmasını düzenler.
SA düğüm aynı zamanda kasılma ritmini de denetler. SA düğümden gelen uyartı
ile kulakçıklar kasılır.
2. Atriyoventriküler (AV) düğüm: Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında bulunur.
Uyartıları SA düğümden alır.
|
3. His demetleri: AV düğümden çıkan özelleşmiş kas telcikleridir.
Uyartıları purkinje liflerine aktarır.
4. Purkinje lifleri: His demetlerinin karıncıkların duvarında
dallanması ile oluşan liflerdir. His demetlerinden aldığı uyartıları
karıncıklara ileterek kasılmalarını sağlar.
|
Şekil:
Kalbin çalışmasının düzenleyen özelleşmiş yapılar
|
|
Bu yapıların uyarısı ile gerçekleşen olaylar sırası
ile;
1.Otonom sinirlerle SA uyarılır.
2. SA, uyarıları kulakçıklara iletir.
3. Kulakçıklar kasılır. Kan karıncıklara dolar.
4. Uyarılar AV ye daha sonra sırası ile his
demetlerine ve purkinje liflerine geçer.
5. Karıncıklar kasılır. Kan atar damarlara geçer.
|
Kalp Atım Hızını Etkileyen Faktörler
|
Kalbin çalışmasını hızlandıran faktörler
|
Kalbin çalışmasını yavaşlatan faktörler
|
|
1. Sempatik sinirler
2. Adrenali hormonu
3. Tiroksin hormonu
4. Kanda CO2 artışı
(kanın pH'sının düşürür).
5. Vücut ısının
yükselmesi
6. Nikotin, kafein vb
kimyasallar ve ilaçlar
7. Ortam sıcaklığının
azalması
|
1. Parasempatik sinir
(vagus siniri) uyarısı ile salgılanan asetil kolin.
2.Vücut ısısının azalması
3. Ortam sıcaklığının
belirli oranda artışı.
4. Ca++ gibi
minerallerin eksikliği.
|
Bu konunun tamamına aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:
Dolaşım Sisteminin Yapı Görev ve İşleyişi (Dolaşım Sistemi-1)