Sindirim

SİNDİRİM

-Karbonhidrat, yağ, protein gibi büyük moleküllü besin maddelerinin kendilerini oluşturan yapı taşlarına parçalanarak hücre zarından geçebilecek hâle gelmesine sindirim denir.

Sindirim reaksiyonlarının amaçları,

-Besinleri hücre zarından geçebilecek kadar küçültmek.

-Solunum için monomer oluşturmak

-Canlının kendine özgü kompleks bileşikleri oluşturabilmek için yapı taşı sağlamak.

A. Gerçekleşme şekline göre sindirim, mekanik ve kimyasal olarak iki çeşittir.

a. Mekanik sindirim: Yüksek yapılı canlılarda besinlerin enzim kullanılmadan sadece fiziksel olarak küçük parçalara ayrılması olayıdır.

- Örneğin dişlerle ve mide hareketleriyle besinlerin ezilmesi, yağların safrayla küçük damlacıklara ayrılması mekanik sindirimdir.

Mekanik sindirimin amacı; Besinlerin yüzeyini arttırarak enzimlerin etkinliğini arttırmak böylece kimyasal sindirimi kolaylaştırmaktır.

b. Kimyasal sindirim: Dışarıdan alınan besin maddelerinin su ve enzimler yardımıyla yapı taşlarına kadar parçalanmasıdır.

-Kimyasal sindirim hidroliz tepkimeleriyle gerçekleşir.

-Hidroliz; büyük biyolojik moleküllerin suyun eklenmesiyle parçalanmasıdır. ATP harcanmaz.

-Kimyasal sindirimin temel amacı; Polimerlerin veya makro moleküllerin yapı birimlerine ayrılmasını sağlamak, böylece enerji verici molekülleri hücre içine alabilmektir.

-Kimyasal sindirim ile;

-Karbonhidratlar → Monosakkaritlere,

-Yağlar → Gliserol ve yağ asitlerine,

-Proteinler → Amino asitlere parçalanır.

B. Kimyasal sindirim gerçekleştiği yere göre ikiye ayrılır:

1. Hücre içi sindirim: Besinler fagositoz veya pinositoz yoluyla (endositoz) besin kofulu oluşturularak hücre içine alınıp sindirilmesidir.

-Amip, öglena ve paramesyum gibi tek hücreli canlılar ile süngerler, sölenterler ve akyuvar hücrelerinde görülür.

-Bu sindirimde besinler, hücre zarı tarafından koful oluşturularak endositozla hücreye

alınır. Koful ile lizozom birleşir. Lizozomdaki enzimler, besinleri yapı taşlarına

kadar parçalar. Sindirim sonucu oluşan glikoz, amino asit ve yağ asidi gibi besin yapı taşları koful zarından hücre sitoplazmasına geçer. Bu aşamadan

sonra koful içinde bulunan atıklar, ekzositozla hücre zarından dışarı atılır.

Şekil: Hücre içi sindirim

2. Hücre dışı sindirim: Hücrelerden salgılanan enzimlerle besinlerin hücre dışında yapı taşlarına parçalanması ve difüzyon veya aktif taşıma ile hücre içine alınmasıdır.

-Saprofit bakteriler, mantarlar, böcekçil bitkiler, bazı omurgasızlar ile omurgalılarda görülen sindirim şeklidir.

Hücre dışı sindirimi için sırası ile;

1. Granüllü ER üzerindeki ribozomlardan protein sentezlenir.

2. Golgi tarafından işlenir ve paketlenir.

3. Hücre zarından enzim dışarı salınır.

4. Hücre dışında besinler monomerlerine parçalanır.

5. Oluşan monomerler difüzyon veya aktif taşıma ile hücre içine alınarak kullanılır.

Şekil: Hücre dışı sindirim 

-Hücre dışı sindiriminin hücre içi sindirime göre avantajı, hücre içine alınamayacak kadar büyük besinlerin de sindirilebilmesidir.

Canlılarda Sindirim Yapıları

Memelilerde Diş Adaptasyonları

Memelilerde Mide ve Bağırsak Adaptasyonları

-Öğünleri arasında uzun süre bulunabilen etçil memelilerde oldukça genişleyebilen bir mideye sahiptirler. Avlandıklarında bolca eti midelerine indirebilirler.

-Otçulların sindirim kanalları, vücut boyutlarına göre etçillerden daha uzundur. Otçul olan tavşan ile etçil olan aslan karşılaştırıldığında boyutuna göre tavşanın daha uzun bağırsağa sahip olduğu görülür. Her ikisinin de midesi tek bölmelidir.

-Bitkisel besinler selüloz içerdiğinden bu besinlerin sindirimi ete oranla daha zordur. Daha uzun sindirim kanalı sindirim için daha fazla zaman ve besin emilimi için daha fazla yüzey alanı sağlar.

Görsel: Otçul ve etçil memelilerin sindirim organlarındaki uzunluk farkları

Canlılarda Sindirim Çeşitleri ve Yapıları

İNSANDA SİNDİRİM

-İnsanda sindirim sistemi, sindirim olaylarının gerçekleştiği sindirim kanalı ve sindirime yardımcı organlardan oluşur.

- Sindirim kanalı; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüsten meydana gelir.

- Sindirime yardımcı organlar; tükürük bezleri, pankreas, karaciğer ve safra kesesinden meydana gelir.

Mide; Besinlerin geçici olarak depolandığı, mekanik ve kimyasal sindirimin devam ettiği organdır. Proteinlerin kimyasal sindirimi başlar.

-İncebağırsak, sindirimi gerçekleşen tüm besin maddelerinin sindiriminin tamamlandığı ve sindirilen besinlerle diğer küçük moleküllerin emilerek kan ve lenf dolaşımına katıldığı yerdir.  

-Kalın bağırsakta, Su, sodyum, klor ve potasyum gibi elektrolitlerin kana emilimini tamamlamak, mukus salgılamak. B ve K vitamini üreten faydalı bakteriler için yaşam ortamı oluşturmak ve bu vitaminlerin emilimini gerçekleştirmek. Dışkının vücuttan atılıncaya kadar geçici olarak depolanmasını sağlama gibi görevleri vardır.

-Karaciğerin sindirimdeki görevi; yağların mekanik sindirimini sağlayan safra salgısını üretmektir.

- Karaciğer ayrıca, vücuda girmiş olan toksik maddelerin etkilerini azaltır veya ortadan kaldırır. Proteinlerin metabolizması sonucu açığa çıkan ve zehirli amonyağı (NH₃) üreye dönüştürür. Kan şekerini düzenler.

- Karaciğerde üretilen safra, safra kesesinde depolanır. İnce bağırsak kanalına gönderilerek yağların mekanik sindirimini sağlar. Nötral yağları (trigliseritleri) küçük damlacıklara ayırarak sindirim enzimlerinin etkisini artırır. Safranın içeriğinde su, bikarbonat iyonları, safra tuzları, kolesterol, yağ asitleri ve bilirubin bulunur. Safrada sindirim enzimi bulunmaz. Ayrıca safra, yağda çözünen vitaminlerin emilmesini kolaylaştırır.

-Pankreas, sindirim enzimleri ve bikarbonat iyonları salgılayarak ince bağırsakta kimyasal sindiriminin tamamlanmasını sağlar.

-Pankreas salgıları, bir kanalla ince bağırsağın başlangıç kısmına dökülür. İçindeki bikarbonat iyonları mideden ince bağırsağa geçen asitli mide içeriğini (kimüsü) nötralize eder. Aynı zamanda karbohidrat, protein, nötral yağ ve nükleik asitleri sindiren enzimleri içerir.

KARBONHİDRATLARIN SİNDİRİMİ:

-Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar, ince bağırsakta tamamlanır.

-Tükürükte bulunan enzim, nişastayı ve glikojeni maltoz ve küçük polisakkarit zinciri olan dekstrine dönüşür.

-Midenin uygun olmayan asidik ortamı nedeniyle mideye geçen karbohidrat içerikli besinler midede sindirilmez.

-Ağızda başlayan karbohidrat sindirimi, pankreastan salgılanan enzim ile ince bağırsakta devam eder.

-Pankreastan salgılanan enzim ile ağızda sindirilemeyen nişasta ve glikojen, ince bağırsakta hidroliz edilerek maltoz ve dekstrine parçalanır. İnce bağırsağın epitel hücrelerinden salgılanan enzimler, disakkaritleri ve küçük polisakkaritleri (dekstrini) yapı taşlarına ayırır. Böylece karbohidratların sindirimi ince bağırsakta tamamlanmış olur.

PROTEİNLERİN SİNDİRİMİ

-Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar ve ince bağırsakta sona erer.

-Mide özsuyu içinde bulunan HCI, mide bezlerinde üretilen ve pasif bir enzimi aktifleştirir. Bu enzim proteinleri küçük polipeptit parçalarına ayrıştırır.

-Mideden ince bağırsağa geçen küçük polipeptitler, pankreastan salgılanan sindirim enzimleri ile hidroliz edilerek daha küçük polipeptitlere dönüştürülür.

-Bu polipeptitler, ince bağırsak epitel hücrelerinden salgılanan sindirim enzimleri ile amino asitlere ayrılır. Böylece proteinlerin sindirimi ince bağırsakta tamamlanmış olur.

YAĞLARIN SİNDİRİMİ

-Yağların kimyasal sindirimi ince bağırsakta başlar ve biter.

-Karaciğerden salgılanan safra sıvısı, yağları mekanik olarak sindirip küçük yağ damlacıklarına dönüştürür.

-Safranın etkisiyle damlacık hâline dönüşmüş olan yağlar, pankreas tarafından salgılanan enzim ile kimyasal olarak sindirilerek yağ asidi ve gliserole dönüştürür.

Karbohidrat, Yağ ve Proteinlerin Kimyasal Sindiriminin tablosu

İnsanda Emilim ve Taşınma

-Sindirimi tamamlanmış besinlerin, , vitaminler, su, mineraller ve iyonların sindirim kanalından kana geçişine emilim denir.

-Emilimde pasif ve aktif taşıma olayları etkilidir.

-Besinler, sindirim kanalının ağız, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsak bölümlerinde emilebilir.

-Emilimin büyük bir kısmı ince bağırsakta gerçekleşir. Bununla birlikte bazı ilaçların, zehirlerin nikotin ve iyonların ağızda; sodyum, potasyum ve klor gibi bazı iyonların, alkol, bazı zehirler ve suyun midede; B, K vitaminleri ile su ve madensel tuzların emilimi kalın bağırsakta gerçekleşir.

.- Glikoz, fruktoz, galaktoz, amino asitler, B ve C vitaminleri, mineraller ve su bağırsak boşluğundan villustaki kılcal kan damarlarına geçer.

-Yağların sindirim ürünlerinin (yağ asitleri ve gliserolün) %90’ı ve A, D, E, K vitaminleri ince bağırsaktan villustaki lenf kılcalları ile taşınır.

-Bu taşınmada gliserol ve yağ asitleri, ince bağırsaktaki epitel hücrelerine geçtikten sonra hücre içinde yeniden yağ (trigliserit) sentezinde kullanılır.

-Yağ asidi ve gliserol, bağırsak epitel hücrelerine geçiş yaptıktan sonra tekrar trigliseritler hâline getirilir. Protein ve kolesterolle kaplanan trigliseritler, şilomikron adı verilen yapıyı oluşturur. Şilomikronlar önce villusun iç kısmında bulunan lenf kılcallarına, daha sonra da kan dolaşımına katılır.       

-Sindirilen besin maddelerinin içerisinde bulunan suyun büyük bir kısmı kalın bağırsakta emilir. Kalın bağırsakta bakteri faaliyetleriyle K ve B vitaminleri sentezlenir. Bu vitaminler ve tuzların emilimi de kalın bağırsakta olur.

SORU 1. (2025-AYT/FEN)

İnsanda proteinlerin sindirimiyle ilgili;

I. Peptit bağlarının yıkımında işlev gören enzimlerin hepsi aynı pH’de işlev görür.

II. Pepsin, midedeki sindirim bezlerinden mide öz suyuna inaktif hâlde salgılanır.

III. Pankreas ve ince bağırsakta peptit bağlarını yıkan çeşitli enzimler sentezlenir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I   B) Yalnız II   C) Yalnız III   

D) I ve III        E) II ve III

SORU 2. (2024-AYT/FEN)

Aşağıdakilerden hangisi insan karaciğerinin işlevleri arasında yer almaz?

A) Bazı kan proteinlerini sentezleme

B) İşlevini kaybetmiş alyuvarları parçalama

C) Kandaki bazı toksik maddeleri etkisiz hâle getirme

D) Sindirim kanalında işlev gören bazı sindirim enzimlerini salgılama

E) Glikoz moleküllerini kullanarak glikojen sentezleme

SORU 3. (2023-AYT/FEN)

İnsan sindirim sisteminde işlev gören bazı yapılar aşağıdaki gibi şematize edilerek numaralandırılmıştır.

Bu yapılarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) 1 numaralı yapıda peristaltik hareket meydana gelir.

B) 2 numaralı yapı, sindirimde işlev gören safranın

üretiminden sorumludur.

C) 3 numaralı yapıda hem enzim hem hormon üretimi gerçekleşebilir.

D) 4 numaralı yapıdan yağların sindiriminde görev alan lipaz enzimi salgılanır.

E) 5 numaralı yapıda su ve minerallerin emilimi tamamlanır.

SORU 4. (2019-AYT/Fen)

İnsanda sindirim sistemine ait bazı yapılar aşağıda şematize edilmiştir.

Buna göre protein, lipit ve nişasta içeren besinlerle beslenen sağlıklı bir insanda, numaralandırılmış alanlarda bu besinlerin sindirimi sonucu 

rastlanabilecek sindirim ürünleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?

         I                        II                        III

A) Küçük           Yağ asitleri           Maltoz

   polipeptitler

B) Fruktoz          Gliserol               Amino 

                                                         asitler

C) Maltoz           Küçük                    Yağ

                          Polipeptitler          asitleri

D) Amino

    asitler              Maltoz              Trigliseritler

E) Maltoz          Yağ asitleri            Amino

                                                           asitler

SORU 5. (2017-YGS/Fen Bilimleri)

Aşağıdaki şekilde, insanın sindirim organlarında kimyasal sindirime uğrayan bazı maddeler K, L, M harfleriyle simgelenmiştir.

Buna göre K, L, M harflerinin temsil ettiği besinlerle ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?

SORU 6. (2017-LYS2/BİY)

 Şekilde, insan vücudunda yer alan bazı organ ve yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir.

Bu organ ve yapılarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) I numaralı organda amonyaktan üre sentezi gerçekleşir.

B) II numaralı organda safra üretimi gerçekleşir.

C) III numaralı yapı içerisinden yağların fiziksel ve kimyasal sindirimini gerçekleştiren maddeler geçiş yapar.

D) IV numaralı organda hem sindirim enzimi hem de hormon üretimi gerçekleşir.

E) V numaralı organdan II ve IV numaralı organları uyaracak hormon salgılanır.

SORU 7. (2013 LYS)

İnsanda;

I. sindirim enzimlerinin birçoğunun inaktif olarak salgılanması,

II. sindirim enzimlerinin farklı pH’li ortamlarda etkin olması,

III. ince bağırsakta emilme yüzeyinin villuslarla artırılmış olması,

IV. sindirim kanalının bazı hücreler tarafından salgılanan mukus ile kaplanması

olaylarından hangilerinin, sindirim kanalının sindirim öz sularının içeriğinden zarar görmemesi için gelişmiş olduğu söylenebilir?

A) I ve II         B) I ve III   C) I ve IV

D) II ve III      E) III ve IV

SORU 8. (2011 – LYS2 / BİY)

İnsan Midesinde gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi, salgıladığı salgılardan kendisini korumaya yönelik değildir?

A) Pepsinin aktif olmayan formda salgılanması

B) Midenin iç yüzeyini kaplayan epitel hücrelerinin sık sık yenilenmesi

C) Mide iç yüzeyinin mukus tabakasıyla kaplanması

D) İçerdiği besin miktarına göre midenin hacmini değiştirebilmesi

E) Midede HCl ve pepsinojenin farklı hücrelerden salgılanması

SORU 9. (2014- YGS / FEN)

Aşağıdaki tabloda, bazı besin maddelerinin kimyasal sindirimlerinin gerçekleştiği yerler işaretlenmiştir.

Kimyasal sindirimlerinin gerçekleştiği yerler esas alındığında, bu besin maddeleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?      

SORU 10. (2002 ÖSS)

Çürükçül beslenen bir canlıda;

I. sindirim enzimlerinin oluşması

II. sindirim enzimlerinin besin maddelerini etkilemesi

III. boşaltım maddelerinin oluşması

olaylarından hangileri, bu canlının hücresi dışında geçekleşir?

A) Yalnız I    B) Yalnız II   C) Yalnız III

D) I ve II       E) II ve III

SORU 11. (2012- YGS / FEN)

Normal bir insanda, aşağıdakilerin hangisinde verilen organ, karşısındaki işlevi yapmaz?

SORU 12. Aşağıda bir kuşun sindirim kanalının bazı bölümleri Z, N ve L harfleri ile gösterilmiştir.

Buna göre gösterilen bu bölümlerin isimleri hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

SORU 13. Aşağıda otçul ve etçil iki hayvanın sindirim kanalı karşılaştırması görsel olarak verilmiştir.

Buna göre;

I. Verilen her iki hayvanın mideleri tek bölmelidir.

II. Etçil olan aslanın sindirim kanalı otçul olan tavşanın sindirim kanalından daha kısadır.

III. Otçulların sindirim kanalının daha uzun olması besinlerindeki selülozun sindirimini kolaylaştırır.

İfadelerinden hangisi veya hangileri doğrudur?

A) Yalnız I    B) Yalnız III    C) II ve III

D) I ve II       E) I, II ve III

CEVAPLAR

1. Peptit bağlarının yıkımı (protein sindirimi), midede başlar incebağırsakta tamamlanır. Mide pH'sı yaklaşık 1,5-2 iken ince bağırsak pH'sı yaklaşık 7.8-8.0 civarındadır. CEVAP: E

2. Karaciğer, sindirim kanalında işlev gören sindirim enzimi salgılamaz. CEVAP:D

3. 5 numaralı yapı ince bağırsaktır. Su ve mineral emilimi kalın bağırsakta tamamlanır.

CEVAP. E

4. CEVAP: C

5. Ağızda karbonhitratların sindirimi olur. K, karbonhitrattır. Midede proteinlerin sindirimi olur. L, proteindir. Yağların sindirimi ince bağırsakta başlar ve biter. M, yağdır. CEVAP: B

6. 2 numaralı organ safra kesesidir. Safrayı depo eder. Safra üretimini karaciğer yapar.

CEVAP: B

7. Bazı enzimlerin İnaktif salgılanması ve mukus salgısı koruyucudur.

CEVAP: C

8. İçerdiği besin miktarına göre midenin hacmini değiştirebilmesi alabileceği besin miktarı ile ilgilidir.

CEVAP: D

9. Ağızda karbonhitratların sindirimi olur. III, Karbonhidrattır. Midede proteinlerin sindirimi olur. II, proteindir. Yağların sindirimi ince bağırsakta başlar ve biter. I, yağdır. CEVAP: C

10. Enzim sentezi dehidrasyondur. Hücre içinde gerçekleşir. Çürükçül canlılar hücre dışı sindirim yapar. Enzimlerin besinleri etkilemesi hücre dışında gerçekleşir. Oluşan monomerler hücre içine alınır. Boşaltım maddelerinin oluşması da hücre içinde gerçekleşir.

CEVAP: B

11. Yağların kimyasal sindirimi incebağırsakta başlar ve burada tamamlanır. Midede yağ sindirimi olmaz. CEVAP: D

12. Z: kursak, N: mide, L: taşlık

CEVAP: B

13. Soruda verilen öncüllerin üçü de doğrudur. CEVAP: E