EKOSİSTEMDE MADDE ve ENERJİ AKIŞI

10. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

10.3.1.3. Ekosistemde madde ve enerji akışını analiz eder.

a. Madde ve enerji akışında üretici, tüketici ve ayrıştırıcıların rolünün incelenmesi sağlanır.

b. Ekosistemlerde madde ve enerji akışı; besin zinciri, besin ağı ve besin piramidi ile ilişkilendirilerek örneklendirilir.

c. Biyolojik birikimin insan sağlığı ve diğer canlılar üzerine olumsuz etkilerinin araştırılması ve tartışılması sağlanır.

ç. Öğrencilerin canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren bir besin ağı kurgulaması sağlanır.

-Ekosistemde madde ve enerji akışının dengede olması üretici, tüketici ve ayrıştırıcı canlılar tarafından sağlanır.

-Üretici canlılar; fotosentez ile güneş enerjisini organik besinlerde depolanır. Depolana bu enerji beslenme ilişkisine bağlı olarak üreticilerden tüketicilere doğru aktarılır.

-Sadece üreticilerle beslenen canlılara birincil tüketici, birincil tüketicilerle beslenenlere ikincil tüketici denir. Birincil tüketiciler, otçul (herbivor); ikincil tüketiciler ise etçildir (karnivor).

- Ayrıca etçiller üzerinden beslenen tüketiciler de vardır; bunlara üçüncü dereceden tüketiciler denir.

- Ayrıştırıcılar, ekosistemdeki tüm canlıların kalıntılarını ayrıştırmak suretiyle tekrar ekosisteme kazandıran bir bağlantı noktası gibi iş görür. Ayrıştırıcılar azaldığında ya da yok olduğunda bu bağlantı kopacağından diğer canlıların dağılımı da etkilenmiş olur.

-Besinlerdeki enerjinin üreticilerden otçullara ve onlardan etçillere kadar olan iletimine, besin zinciri veya enerji aktarımı denir.

Şekil: Örnek bir sucul ortam besin zinciri

-Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi üreticiler birinci trofik düzeyde bulunur.

-Tüketici canlılardan herbivorlar grubuna giren zebra gibi canlılar ikinci trofik düzeydedir. Herbivor canlılarla beslenen aslan gibi canlılar ise üçüncü trofik düzeyde yer alan karnivorlardır.

Besin zincirindeki enerji akışı üreticiden tüketiciye doğru tek yönlüdür. Ancak bu akış sırasında enerjinin ancak %10’u diğer halkaya iletilmektedir. Buna %10 yasası denir.

-Bu durumun nedenleri: Canlılar enerjinin bir kısmını metabolik faaliyetlerinde (hareket, biyosentez, hücre bölünmesi vb.) kullanmakta, bir kısmı ısı olarak açığa çıkmakta bir kısmı da sindirilmeyen besinler içinde atılmaktadır. Örneğin;

SORU 1. (2023-TYT/FEN)

Aşağıda karasal ekosisteme ait bir besin ağı verilmiştir.

Bu besin ağıyla ilgili,

I. Üç trofik düzeyden oluşmaktadır.

II. Alt trofik düzeyden üst trofik düzeylere doğru gidildikçe aktarılan enerji miktarı azalır.

III. İkincil tüketiciler basamağında bulunan canlılar en fazla biyokütleye sahiptir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I   B) Yalnız II   C) Yalnız III

D) I ve II   E)  II ve III

SORU 2. (2021-TYT/Fen)

Aşağıdaki şekilde bir denizel ekosistemde görülen küçük bir besin ağı verilmiştir.

Şekildeki besin ağı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Şeritli levrek, üçüncül tüketici basamağında yer alır.

B) Bu besin ağında birden fazla besin zinciri yer almaktadır.

C) Zooplanktonlar birincil tüketicidir.

D) Denizanası, balık larvaları ile beslendiğinde ikincil tüketici olur.

E) Bu besin ağında dört trofik düzey yer alır.

SORU 3. (2017-LYS2/BİY)

Bu besin ağı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) 1 numaralı canlılar, fitoplanktonik organizmalar olabilir.

B) 4 numaralı canlı türüne ait bireyler otçuldur.

C) Bu besin ağında omnivor özellikte bir canlı bulunmamaktadır.

D) Bu besin ağındaki besin zincirlerinin uzunlukları birbirinden farklı olabilir.

E) Ortama karışan toksik bir maddenin, görece olarak en fazla 10 numaralı canlıda birikmesi beklenir.

SORU 4. (2016-LYS2/BİY)

Şekildeki biyokütle piramidine göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Üreticilerin toplam kütlesi, birincil tüketicilerin toplam kütlesinden fazladır.

B) Üçüncül tüketiciler biyolojik birikimin en fazla olduğu gruptur.

C) Bir trofik düzeyden bir üst düzeye geçerken aktarılan enerji azalmaktadır.

D) İkincil tüketicilerin birey sayısı, üreticilerden daha azdır.

E) En büyük vücuda sahip bireyler, her zaman piramidin tepesinde yer alır.

SORU 5. (2012– LYS2 / BİY)

Aşağıda bir ekosistemdeki 6 türü içeren besin ağı şematize edilmiştir. (Türler arasındaki oklar bu ekosistem içindeki beslenme ilişkilerini göstermektedir.)

Buna göre, bu besin ağındaki türlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) K üretici türdür.

B) L, M, N otçul (herbivor) türlerdir.

C) P karışık beslenen (omnivor) bir türdür.

D) R türü ayrıştırıcıdır.

E) P türündeki biyolojik birikim, N türündekinden daha fazladır.

SORU 6. (2013- LYS2 / BİY)

Bir ekosistemde; ölü hayvan kalıntıları (leş) ile beslenen akbabaların sayılarının azaldığı, yumurtadan çıkan yavrularda ölüm oranının arttığı ve popülasyonunun yok olma girdabına yaklaştığı gözlenmiştir.

Akbaba popülasyonunun yok olma girdabına sürüklenmesine;

I. tarım ürünlerine ve ağaçlara zarar veren böceklere karşı kimyasal mücadele yapılması,

II. otla beslenen hayvanların sayısının artması,

III. ayrıştırıcı organizmaların sayısının artması,

IV. popülasyon içerisindeki genetik çeşitliliğin azalması

durumlarından hangileri neden olmuş olabilir?

A) Yalnız II      B) Yalnız III         C) I ve IV

D) II ve III        E) I, III ve IV

SORU 7. 2011 LYS2 / BİY)

Bir ekosistemde, otçul hayvan türlerinden birinin soyu tükenirse bu ekosistemde aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenir?

A) Bitki tür çeşitliliğinin artması

B) Ekosistemde üretilen organik madde miktarının azalması

C) Bitki tür çeşitliliğinin azalması

D) Otçul hayvanlar arasında besin rekabetinin azalması

E) Etçil hayvan tür çeşitliliğinin artması

SORU 8. ÖSS FEN-1 / 2008

Bir ekosistemde besin zinciri aşağıdaki şemada gösterildiği gibidir.

Şemada oklar, besin kaynağı olan gruptan besin alan gruba doğru çizilmiştir.

Buna göre, üretici, birincil tüketici, ikincil tüketici ve ayrıştırıcı canlı grupları, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?  

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1. En fazla biyokütleye sahip canlılar üreticiler basamağında bulunan canlılardır. Cevap: D

2. Denizanası, balık larvaları ile beslendiğinde üçüncül tüketici olur.

Fitoplankton→Zooplankton→Balık larvası→Denizanası

Cevap: D

3. A) Denizel ekosistemin üreticileri Fitoplankton olabilir. 1 numara kimseden besin almıyor. O zaman Fitoplankton olabilir.

B) 4 numara sadece 1’den besin alıyor. O zaman otçuldur.

C) 2 numaralı canlı hem 1’den hem de 4’den besin alıyor. O zaman hem etçil hem de otçul (omnivor) olur.

D) Çok sayıda besin zincirinden oluşan bir besin ağı var. Farklı uzunlukta besin zincirleri de vardır.

E) Besin zincirlerinin son tüketicisi 10’dur. En fazla biyolojik birikim 10’da olur.

Cevap: C

4. A) Üreticilerin toplam kütlesi en fazladır.

B) Son halkada biyolojik birikim en fazladır.

C) Besin zincirinde aktarılan enerji azalır.

D) Birey sayısı tabandan yukarı çıktıkça azalır.

E) Tepeye çıktıkça genellikle vücut büyüklüğü artar. Ancak ot-fil-leş kargası gibi besin zincirlerinde bu durum geçerli değildir. Cevap: E

5. K canlısı besin zincirinde üretici R ise ayrıştırıcıdır. L, M, N sadece K’den besin alıyor. Bu durumda otçuldur. P canlısı K dan besin almıyor. Otçullarla besleniyor. Bu durumda P etçildir. Omnivor değil.

Cevap: C

6. Bu duruma yapılan kimyasal mücadele ile yumurtadan çıkan yavru sayısı azalmasından dolayı genetik çeşitliliğin azalması neden olmuştur. Cevap: C

 7. Otçul hayvanlardan birisi besin zincirinden ayrılırsa, otçullar arasındaki besin rekabetinin azalması beklenir.

Cevap: D

 8. Besin zincirinde M üreticidir. Çünkü sadece ayrıştırıcı olan N’den besin alıyor. M’den beslenen K birincil, L ise ikincil tüketicidir. Cevap: E