CANLI ALEMLERİ ve ÖZELLİKLERİ (HAYVANLAR ALEMİ)

9. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

9.3.2. Canlı Âlemleri ve Özellikleri

Anahtar Kavramlar

arkeler, bakteriler, bitkiler, hayvanlar, mantarlar, protistler, virüsler

9.3.2.1. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan âlemleri ve bu âlemlerin genel özelliklerini açıklar.

a. Bakteriler, arkeler, protistler, bitkiler, mantarlar, hayvanlar âlemlerinin genel özellikleri açıklanarak örnekler verilir. Hayvanlar âleminin dışında diğer âlemlerin sınıflandırmasına girilmez.

b. Hayvanlar âleminin; omurgasız hayvanlar (süngerler, sölentereler, solucanlar, yumuşakçalar, eklembacaklılar, derisidikenliler) ve omurgalı hayvanlar (balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar, memeliler) şubelerinin, sınıflarına ait genel özellikler belirtilerek örnekler verilir, yapı ve sistematiğine girilmez.

c. Canlıların sınıflandırması bağlamında, bilimsel bilginin sınandığı, düzeltildiği veya yenilendiği belirtilir.

6. HAYVANLAR ALEMİ

- Tümü çok hücreli ökaryot canlılardır.

- Hücre duvarı ve kloroplast içermezler.

-Tümü heterotrof olarak beslenir.

-Bazı basit yapılı hayvanlar hariç çoğunluğu epitel, bağ, kas, sinir gibi dokulara sahiptir.

-Depo karbonhidratları glikojendir.

-Hayvanlar alemi omurgasızlar ve kordalılar olmak üzere iki şubeye ayrılır. Kordalılar da ilkel kordalılar ve omurgalılar olarak iki gruba ayrılır.

Omurgasız ve omurgalı hayvanların karşılaştırılması

1. OMURGASIZLAR

1. Süngerlerin genel özellikleri

2. Sölenterlerin genel özellikleri

3. Solucanların genel özellikleri

4. Yumuşakçaların genel özellikleri

5. Eklem bacalıların genel özellikleri

-Kabuklular, örümcekler, çok ayaklılar ve böcekleri içine alır.

-Vücutları bölmeli, hareket organları eklemlidir.

-Protein ve kitinden oluşmuş dış iskeletleri vardır. Eklem bacaklılar otçul, etçil ya da hepçil olabilir.

-Solunumları ise çoğunda trakelerle, örümceklerde kitapsı akciğerler, suda yaşayanlarda solungaçlarla gerçekleşir.

-Özelleşmiş boşaltım organları vardır. Gelişmiş bir sinir sistemi bulunur.

-Duyu organları, özellikle gözleri, iyi gelişmiştir. Bazılarında kanatlar gelişmiştir ve uçabilirler.Eşeyli ürerler ve genellikle yumurta bırakarak çoğalırlar. Yumurtadan çıkan organizmalar gelişim dönemlerinde başkalaşım geçirir.

6. Derisi dikenlilerin genel özellikleri

2. OMURGALILAR

Omurgalılar beş sınıfta incelenir.

1. Balıklar

-Etçil, otçul ve hem etçil hem otçul olarak beslenen üyeleri vardır.

-Solungaç solunumu yaparlar.

-Çoğunda dış döllenme ve dış gelişme ile olur. Kıkırdaklı balıklarda iç döllenme iç gelişme görülebilir.

-Kalpleri iki bölmelidir (bir kulakçık, bir karıncık) ve daima kirli kan bulunur.

-Vücut ısıları değişken canlılardır. (Soğuk kanlı canlı)

-Azotlu boşaltım atığını amonyak (NH₃) halinde atarlar.

-Kemik veya kıkırdaktan yapılmış iç iskeletleri vardır.

-Balıklar; çenesiz balıklar, kıkırdaklı balıklar ve kemikli balıklar olmak üzere 3 grupta incelenir.

-Köpek balığı ve vatoz balığının kıkırdaktan oluşan bir iç iskeleti vardır.

2. İki yaşamlılar

-Yaşamlarının bir kısmını suda bir kısmını karada geçirdikleri için "iki yaşamlılar" adını almışlardır.

-Gelişmelerinde genel olarak başkalaşım görülür.

-Larva dönemi suda geçer. Bu dönemde solunumu solungaçlar sağlar.

-Deri ve akciğer solunumu yaparlar. Akciğerleri basit bir kese şeklindedir.

-Derileri çıplaktır. Salgılanan mukus deriyi nemli tutarak deri solunumu için uygun ortam sağlar.

-Bu grubun en önemli örneği olan kurbağalarda kalp iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere üç odacıktan oluşur.

-Kan kalp karıncıklarında karışır ve vücuda karışık kan pompalanır.

-Soğukkanlı hayvanlardır. Kış uykusuna yatarlar.

-Genellikle dış döllenme görülür ve gelişme suda tamamlanır.

-Ağaç kurbağası, yeşil kara kurbağası ve semenderler bu gruba örnektir.

-Azotlu boşaltım atığını larva döneminde amonyak ergileri ise üre halinde atarlar.

3. Sürüngenler

- Akciğer solunumu yaparlar.

- Derileri üzerinde keratin yapılı pullar veya kemik plakalar bulunur.

-Deri solunumu görülmez.

-Kalpleri iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere üç odacıktan oluşur. Karıncık yarım bir perde ile ikiye ayrılmıştır. Temiz ve kirli kan karıncıkta karışır.

-Soğukkanlı canlılardır. Kış uykusuna yatarlar.

-İç döllenme görülür ve gelişme ana canlının vücudu dışında gerçekleşir. Bazı türlerde yavruların yumurtadan çıkması, dişinin içinde gerçekleşir.

-Azotlu boşaltım atığını ürik asit halinde atarlar.

-Sürüngenlere; yılanlar, kertenkeleler, kaplumbağalar, timsahlar ve soyu tükenmiş dinozorlar örnek olarak verilebilir.

4. Kuşlar

-Vücutları, uçmayı ve yalıtımı sağlayan tüylerle kaplıdır. Bacaklarında ve ayaklarında pullar vardır.

-Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlere bağlı hava keseleri vücut ağırlığını azaltır ve uçmayı kolaylaştırır.

-Diyaframları yoktur.

-Kemiklerinin çoğunun içi boştur (hava ile dolu).  Akciğerlere bağlı hava keseleri uzun kemiklerin içine doğru uzanmıştır. Bu durum iskelete hafiflik sağlar, uçma kolaylığı sağlar.

-Kalpleri iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşur. Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.

-Alyuvarları çekirdeklidir.

-Memelilerde sadece sol, kuşlarda sadece sağ aort yayı bulunur.

-Sıcakkanlı hayvanlardır. Bu tip canlılarda vücut sıcaklığı sabittir. Çevre sıcaklığına bağlı değişmez.

-Çenelerinde diş yoktur. Keratin yapıdaki gaga, beslenme tipine göre farklı şekillerde olabilir. Bunun yerine mekanik sindirimi sağlayan taşlık bulunur.

-Kuşlar hem etçil hem otçul canlılardır.

-İç döllenme görülür. Gelişme vücudun dışında olur. Yumurtaları sert bir kabukla örtülüdür.

-Yavru bakımı vardır.

- Azotlu boşaltım atığını ürik asit halinde atarlar.

-Metabolizmaları oldukça hızlıdır. Vücut sıcaklıkları 40-41 ⁰C dir.

-Bu gruba devekuşu, penguen, tavuk, flamingo, ördek, turna, guguk kuşu, güvercin, papağan, kuzgun, gibi örnekler verilebilir.

5. Memeliler

-Omurgalıların insanları da kapsayan grubudur.

-Vücut genellikle ısı yalıtımını sağlayan kıllarla örtülmüştür.

-Akciğer solunumu görülür.

-Akciğerlerinde alveol adı verilen kesecikler bulunur.

-Kastan yapılmış bir diyaframa sahiptirler.

-Olgun alyuvarlar solunum yüzeyinin artırılabilmesi için çekirdeklerini kaybetmişlerdir.

-Kalpleri iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşur.

-Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz.

-Sıcakkanlı hayvanlardır.

- Aort damarı sola döner.

-Dişileri süt bezlerine sahiptir.

-İç döllenme görülür. Yavru bakımı en üst seviyeye ulaşmıştır.

- Memeliler, gagalı memeliler, keseli memeliler ve plasentalı memeliler olmak üzere üç gruba ayrılır.

-Gagalı memeliler, yumurtlayan tek memeli takımıdır. Kuluçkaya yatarlar. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra anne karnında meme uçları olmayan süt bezlerinden beslenir. Dikenli karıncayiyen ve ornitorenk gagalı memelilerdir.

-Keseli memelilerde kısa bir gebelik süresinin sonunda doğan yavrular gelişimini tamamlamamıştır. Bu yavrular anne karnındaki keseye alınırlar ve buradaki süt bezlerinden beslenerek gelişimlerini tamamlarlar. Kanguru, panda ve koalalar keseli memelidir.

-Plasentalı memelilerin embriyoları gelişimlerini döl yatağı içinde tamamlarlar. Yavru belirli bir süre anne bakımına muhtaçtır. Beslenme ve gaz alışverişi plasenta aracılığı ile ana tarafından sağlanır.

-Üreme, sindirim ve boşaltım ürünleri ayrı açıklıklardan dışarıya bırakılır.

-Örnek: Kedi, aslan, tavşan, maymun, insan, balina, yunus, fok, yarasa plasentalı memelilerden bazılarıdır.

Omurgalıları oluşturan beş sınıfın bazı özellikleri ile karşılaştırma tablosu

SORU 1. (2023-MSÜ/FEN)

Omurgalı hayvanların sınıflandırılmasında kullanılan;

I. Vücudun kıllarla kaplı olması

II. Derinin pulsuz ve nemli olması

III. Vücudun tüylerle kaplı olması

özelliklerine sahip olan canlılar aşağıdakilerden hangisinde doğru veriliştir?

SORU 2. (2018-TYT/Fen Bilimleri)

“Aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması bir hayvanın kuş olduğunun kanıtı sayılır?”

Bu sorunun yöneltildiği bir öğrenci, aşağıdakilerden hangisini işaretlerse soruyu doğru cevaplamış olur?

A) Uçma yeteneğine sahip olma

B) Kanatlara sahip olma

C) Yumurtlayarak çoğalma

D) Sabit vücut sıcaklığına sahip olma

E) Vücutlarında tüylere sahip olma

SORU 3. (2017-LYS2/BİY)

Aşağıdakilerden hangisi hayvanların hepsinin ortak özelliğidir?

A) Sinir sistemine sahip olmaları

B) Bilateral (iki taraflı) simetriye sahip olmaları

C) Ökaryot canlılar olmaları

D) Sindirim kanalına sahip olmaları

E) Baş bölgesine sahip olma

SORU 4. (2016-YGS/Fen Bilimleri)

Aşağıdaki tabloda dört tane omurgalı hayvan türünün ergin bireylerindeki bazı özelliklerin bulunma durumları (√), bulunmama durumları ise (O) işaretleriyle gösterilmiştir.

Bu tablodaki bilgilere göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) I numaralı türün dişileri sert kabuklu yumurtalar üretebilir.

B) II numaralı tür, kıkırdaklı balıklara ait olabilir.

C) III numaralı türe ait bireylerin olgun alyuvarları çekirdeksizdir.

D) IV numaralı tür, kemikli balıklara ait olabilir.

E) I ve III numaralı türler aynı sınıfa ait olabilir.

SORU 5. (2017-YGS/Fen Bilimleri)

Aşağıdaki hayvanlardan hangisi yavrularını doğurup sütle besler?

A) Kurbağa    B) Penguen   C) Yunus

D) Timsah          E) Leylek

SORU 6. (2015-LYS2/BİY)

Aşağıdaki özelliklerden hangisi eklem bacaklı hayvanlar arasında yalnızca böceklere özgüdür?

A) Açık dolaşım sistemine sahip olma

B) Solunumun trakelerle gerçekleştirilmesi

C) Kitin içerikli dış iskelete sahip olma

D) Baş bölgesinde anten bulunması

E) Göğüs bölgesinde üç çift bacağın bulunur.

SORU 7. (2014 – LYS2 / BİY)

Aşağıdakilerden hangisi, memeli hayvanları diğer hayvanlardan ayıran özelliklerden biri değildir?

A) İç döllenmenin görülmesi

B) Süt bezlerinin varlığı

C) Akciğerlerinde alveollerin bulunması

D) Ter bezlerinin bulunması

E) Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması

SORU 8. (2014- YGS / FEN)

Aşağıdakilerden hangisi, kuşlarda uçmayı sağlamak için vücut ağırlığını azaltmaya yardımcı özelliklerden biri değildir?

A) Kemiklerinin içinin boş olması

B) İdrar keselerinin olmaması

C) Dişlerinin olmaması

D) İç organlar arasında hava keselerinin bulunması

E) Alyuvarlarının çekirdekli olması

SORU 9. (2009- ÖSS / FEN-1)

Aşağıdaki özelliklerden hangisi, bir omurgalı hayvan grubu olan sürüngenlerde görülmez?

A) İç döllenme

B) Kirli ve temiz kanın karıştığı dolaşım

C) Akciğer solunumu

D) Yumurtayla çoğalma

E) Sabit vücut sıcaklığı

SORU 10.

Yukarıdaki tabloda dört omurgalı hayvan sınıfının bazı özellikleri verilmiştir. Tabloya göre, balıklar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler hangi numaralarla gösterilmiştir?

SORU 11. Omurgalı hayvanlardan memeliler sınıfına ait olanlar, diğerlerinden farklı bazı özelliklere sahiptir.

Aşağıdakilerden hangisi, bu özelliklerden biridir?

A) Akciğer solunumu yapma

B) Kaslı diyaframa sahip olma

C) Dört gözlü kalbe sahip olma

D) Sıcakkanlı olma

E) Karada yaşama

SORU 12.

(D: Doğru, Y: Yanlış)

Yukarıdaki tabloya göre, I, II, III ve IV ile numaralandırılmış yerlere (D) ve (Y) işaretlerinden hangileri gelmelidir? 

SORU 13. Omurgalılar aşağıda verilen özelliklerin hangisiyle omurgasızlardan kesin olarak ayrılır?

A) Bileteral simetrik olmaları

B) Kılcal damarların olması

C) İç döllenme yapmaları

D) İskelete sahip olmaları

E) Sinir sisteminin sırt tarafında olması

SORU 14. Hayvanların ortam sıcaklığındaki değişikliklere verdikleri tepki farklıdır. Bazı hayvan türlerinin vücut sıcaklıkları dış ortam sıcaklığına bağlı olarak değişir (ektoterm, soğukkanlı hayvanlar). Bazı hayvan türlerinde ise dış ortam sıcaklığı değişse bile bu hayvanlar vücut sıcaklıklarını korurlar (endoterm, sıcakkanlı hayvanlar).

Fare endoterm, kertenkele ektoterm bir hayvandır. Bu iki hayvanın, değişen dış ortam sıcaklığına bağlı olarak vücut sıcaklıklarındaki değişimi gösteren grafiğin aşağıdakilerin hangisindeki gibi olması beklenir? 

SORU 15. Omurgalı hayvan sınıfının genel solunum kapasiteleri birbirinden farklıdır.

Bunun temel nedeni omurgalı hayvan sınıflarının aşağıdaki özelliklerinden hangisinin farklı olmasıdır?

A) Solunum organının gaz değişim yüzeyi genişliğinin

B) Metabolizmalarının enerji gereksiniminin

C) Solunum pigmenti çeşidinin

D) Oksijenin hücrelere taşınma hızının

E) Solunum pigmentinin kanda taşınma biçiminin

SORU 16. Aşağıdakilerden hangisi sadece memelilere özgü bir özelliktir?

A) Karın ve göğüs boşluğunun, kaslı bir diyaframla birbirinden ayrılması

B) Kalbin dört gözlü olması

C) Kapalı dolaşım sisteminin görülmesi

D) Akciğerlerle solunum yapılması

E) İskeletinde kıkırdak dokusunun bulunması

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1.-Vücudu kıllarla kaplı olan: Memeli

-Derisi pulsuz ve nemli olan: İki yaşamlı

-Vücudu tüylerle kaplı olan: Kuş

Cevap: D 

2. Tüyler, kuşlara özgü yapılardır. Yani bir hayvanda tüy varsa kuştur.

Cevap: E

3. Hayvanlar aleminin tümü çok hücreli ökaryot canlılardır.

Cevap: C

4. I numaralı türde tüy var. O zaman kesinlikle kuştur. Sert kabuklu yumurta üretebilir.

-II numaralı türde kıl yok, kemik yapılı iskelet yok, sabit vücut ısılı değil, solungaç solunum yapıyor. O zaman kıkırdaklı balık olabilir.

-Memelilerin olgun alyuvarları çekirdeksizdir. III numaralı türde kıl var varsa kesinlikle memelidir.

-IV numaralı türde kıl yok, kemik yapılı iskelet var, vücut sıcaklığı sabit değil, tüy yok, solungaç solunumu yapıyor. O halde kemikli balık olabilir.

I. tür kuşlar sınıfındadır. III. Tür ise memeliler sınıfındadır.

Cevap: E

5. Yavrularını doğurup sütle besleyenler memelilerdir. Kurbağa, iki yaşamlı, penguen kuş, yunus memeli, timsah sürüngen, leylek kuştur.

Cevap: C

6. Seçeneklerde verilen özellikler diğer omurgasız ve eklem bacaklılarda da bulunur. Ancak üç çift bacağa sahip olma böceklere özgüdür.

Cevap: E

7. -Memeliler sınıfına özgü bazı özellikler:

-Vücutlarında kılların bulunması (Suda yaşayanları hariç)

-Yavrularını süt ile beslemeleri

-Alveollü akciğerlerinin bulunması

-Kaslı diyaframın bulunması

-Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması

-Kıl ve ter bezlerinin bulunması

İç döllenme sürüngen kuş ve memelilerde görülür.

Cevap: A

8. Alyuarların çekirdekli olması uçma avantajı sağlamaz.

Cevap. E

9. Sürüngenler soğuk kanlı (değişken vücut ısılı) canlılardır.

Cevap: E

10. Belirleyici özellikler; Balık için kalp odacık sayısı 2, küçük kan dolaşımı görülmez, boşaltım atığı amonyak (II), Sürüngen için kalp odacık sayısı 3 (I), kuş için kalp odacık sayısı 4, boşaltım atığı ürik asit (III), memeli için odak sayısı 4, boşaltım atığı üredir.

Cevap: C

11. Kaslı diyaframa sahip olma memelilere özgüdür.

Cevap: B

12. Kuşlar sıcakkanlıdır. Sürüngenler akciğer solunumu yapar, vücutları kıllarla kaplı değildir. Memeliler iç döllenme yapar.

Cevap: B

13. A, B, C ve D şıklarında verilen özellikler omurgasızlarda ve omurgalılarda ortak olarak görülür. Ancak sinir sisteminin sırt tarafında olması omurgalılara özgüdür. Omurgasızların sinir şeridi karın bölgesinde bulunur

Cevap: E

14. Farenin vücut sıcaklığı sabittir (endoterm), dış ortam sıcaklığı değişse de değişmez. Sürüngenlerin vücut sıcaklığı çevre sıcaklığına göre değişir (ektoterm). Çevre sıcaklığı artarsa bu canlıların da vücut sıcaklıkları artar.

Cevap: C

15. Canlının solunum kapasitesini belirleyen temel faktör metabolizması için gerekli enerjiyi üretebilmesi için gerekli oksijeni sağlamaktır.  Canlıların enerji ihtiyaçlarına göre solunum yüzeyi genişliği değişir. Bu yüzden de enerji ihtiyacına bağlı olarak solunum kapasiteleri değişir. Bu duruma uygun grafik C de verilmiştir.

Cevap: B

16. Kalbin dört gözlü olması, kuşlar ve memeliler için ortaktır. Kapalı dolaşım sisteminin görülmesi, bazı omurgasızlar ile omurgalıların tamamında ortaktır.

Akciğerlerle solunum yapılması, kuşlar, sürüngenler, kurbağalar ve memeliler için ortaktır. İskeletinde kıkırdak dokusunun bulunması, omurgalılarda ortaktır.

--Memeliler sınıfına özgü bazı özellikler:

-Vücutlarında kılların bulunması (Suda yaşayanları hariç)

-Yavrularını süt ile beslemeleri

-Alveollü akciğerlerinin bulunması

-Kaslı diyaframın bulunması

-Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması

-Kıl ve ter bezlerinin bulunması

Cevap: A