KEMİK DOKU ve İSKELET SİSTEMİ

11.  SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI

11.1.2. Destek ve Hareket Sistemi

 Anahtar Kavramlar

 eklem, kas, kemik, kıkırdak, tendon

 11.1.2.1. Destek ve hareket sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar.

a. Kemik, kıkırdak ve kas doku açıklanır.

b. Destek ve hareket sisteminin yapısı işlenirken görsel ögeler, grafik düzenleyiciler, e-öğrenme nesnesi ve uygulamalarından yararlanılır.

c. Kemik ve kas çeşitleri açıklanır.

ç. Kıkırdak ve eklem çeşitleri ile vücutta bulunduğu yerlere örnekler verilir. Yapılarına girilmez. 

DESTEK ve HAREKET SİSTEMİ

-Destek ve hareket sistemi kıkırdak, kemik ve kas dokudan oluşur.

- Yeni doğmuş bir çocukta yaklaşık 300 kemik bulunur. Ancak yaş ilerledikçe bazı kemiklerin birbirleriyle kaynaşması sonucu 206 kemik içeren iskelet sistemi oluşur.

-İnsandaki iskelet yapıyı kemik ve kıkırdak doku oluşturur.

-İskelet; baş, gövde ve üyeler iskeleti olarak gruplandırılır.

-a. Baş iskeleti, beyni koruyan kafatası kemikleri ile yüzümüze şekil veren yüz kemiklerinden oluşur.

-b. Gövde iskeleti, Göğüs kemiği, omurga, omuz, kalça ve kaburga kemiklerinden oluşan iç organların korunması ve vücut desteğinin sağlanmasında önemli rol oynar.

-c. Üyeler iskeleti: Vücudun hareketinde görevli kol ve bacak kemikleri ile birlikte omuz ve kalça kemerlerinden oluşur.

-Omuz kemeri: Bir adet köprücük kemiği ve bir adet de kürek kemiğinden oluşur. İnsanda iki adet omuz kemeri vardır.

-Kalça kemeri: Oturga, kalça ve çatı kemiklerinden oluşur.

A. Kemik Doku ve Çeşitleri

-Kemik dokusunun oluşumu genel olarak iki aşamada gerçekleşmektedir. Öncelikle bu iş için özelleşmiş hücreler tarafından kemik dokusunun organik kısmı salgılanır. Daha sonra oluşan ara maddeye minerallerin birikimi gerçekleşir.

-Doğrudan kemik oluşumunda embriyonal bağ dokusundan doğrudan doğruya kemik dokusu oluşmaktadır. İskeletteki kısa kemiklerin gelişimi ile uzun kemiklerin kalınlaşması bu yolla sağlanmaktadır.

-İndirekt kemikleşmede ise öncelikle ileride oluşacak kemiğin taslağı olarak hiyalin kıkırdak gelmekte, daha sonra bu kıkırdak modelinin üzerine kemik dokusu yapılmaktadır. Kıkırdak doku harabiyete uğrayarak kemik doku için gerekli temeli oluşturmaktadır. Meydana gelen kemik doku mezenşimden gelişmektedir. Kafatası kemiklerinin bazıları ile bütün uzun kemikler örnek buna verilebilir.

-Kemik dokuyu oluşturan hücrelere osteosit, organik ve inorganik maddelerden oluşan ara maddeye de osein denir. (Osteoklast ise kemik yıkımını gerçekleştiren hücrelerdir.)

-Oseinin organik kısmı protein yapısındaki kollagen liflerden oluşur. İnorganik kısmı ise kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum florür, potasyum ve magnezyumdan meydana gelir.

-Kemik hücreleri yıldız şeklinde olup kemik dokusunda lakün adı verilen boşluklarda yer alır.

-Bütün kemiklerin dışında kemik zarı (periost) bulunur.

-Periost, bağ dokudan yapılmış, bol miktarda sinir ve kan damarı içerir.

Şekillerine göre kemik çeşitleri

1. Uzun kemikler: Kol ve bacaklarda bulunan, uzunluğu kalınlığından fazla olan, silindir

şeklindeki kemiklerdir.

 -Uç kısımlarındaki şişkin bölgelere baş, iki baş kısım arasındaki bölgeye ise gövde adı verilir. Baş kısımlarının dışı sert kemik doku, içi süngerimsi kemik doku yapısındadır. Süngerimsi kemik dokunun içindeki boşluklarda kan hücrelerinin üretildiği kırmızı kemik iliği bulunur.

-Gövdede sert kemik doku bulunur. Gövdenin ortasındaki boşlukta ise sarı kemik iliği yer alır.

2. Yassı kemikler: Yassı ve ince kemiklerdir. Kafatası, kaburga, kürek ve kalça kemikleri yassı kemiklere örnek verilebilir.

3. Kısa kemikler: Uzunluk, genişlik ve kalınlıkları birbirine yakın olan kemiklerdir. Örneğin el ve ayaklardaki bilek kemikleri kısa kemiklerdir.

4. Düzensiz şekilli kemikler: Belli bir şekli olmayan, baskılara karşı dayanıklı, sağlam kemiklerdir. Örneğin omurlar ve çene kemikleri düzensiz kemik çeşitleridir.

Kemik Gelişimini Etkileyen Faktörler

İnsanda kemik yapımı ve yıkımı sürekli devam eden bir süreçtir. Genç yaşlarda kemiklerde yapım olayları fazlayken yaşlanmaya bağlı olarak yıkım olayları yapım olaylarından daha fazla gerçekleşmeye başlar.

Kemik yapımında etkili olan faktörler şunlardır:

-Hormonlar: Kalsitonin, parathormon, büyüme hormonu ve eşeysel hormonlar.

-Mineraller: Kalsiyum, fosfor, magnezyum ve potasyum mineralleri kemiğin sertleşmesini sağlar.

-Vitaminler: A-C-D vitaminleri etkilidir.

-D vitamini kemiklerde kalsiyum ve fosfat birikmesini sağlar. D vitamini eksikliğinde kemiklerde yumuşama ve eğilmeler meydana gelir.

-A vitamini eksikliğinde kemiklerin büyümesi yavaşlar.

-C vitamini özellikle kemik yapısında bulunan kollagen liflerin üretiminde etkilidir.

-Güneş ışığı: Provitamin D’yi (pasif D = öncül D) deri altında aktif D vitaminine dönüştürür.

-Genetik özellikler: Kemiğin enine ve boyuna büyümesinde, kemiğin son şeklini almasında belirleyici faktördür.

-Dengeli ve yeterli beslenmenin yanı sıra hareket ve sporun da kemik gelişimi üzerinde önemli rolü vardır.

EKLEMLER

İskeleti meydana getiren kemiklerin birbiriyle bağlantı kurduğu yere eklem denir.

-Eklemler hareket derecelerine göre üçe ayrılır:

1.Oynar eklem: Kol ve bacak kemikleri arasında bulunan ve vücudun hareketini kolaylaştıran eklemlerdir.

2. Yarı oynar eklem: Boyun ve omurlar arasındaki eklemler bu tür eklemlerdir.

3. Oynamaz eklem: Kafatası kemikleri bu eklem çeşidi ile birbirine bağlanır.

SORU 1. (2022-AYT/FEN)

İnsanda destek ve hareket sisteminin işlevleriyle

ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Kalsiyum ve fosfor gibi bazı mineralleri depolar.

B) İç organları mekanik etkilere karşı korur.

C) Yapısında yer alan eklemler sayesinde vücut hareketlerine imkân verir.

D) İskelet kaslarının tutunacağı yüzey alanı olarak işlev görür.

E) Kan hücrelerinin üretimine aracılık eden hormonları üretir.  

SORU 2. (2014 – LYS2 / BİY)

Bir çocuğun kaval kemiğinin epifiz plaklarından biri tahrip olursa aşağıdakilerden hangisinin ortaya çıkması beklenir?

A) Kemikte enine kalınlaşmada sonlanma

B) Kemikte boyuna uzamada yavaşlama

C) Kemik dokuda zayıflama

D) Kemik dokuda kan hücresi üretiminde azalma

E) Sarı ilik üretiminde azalma

SORU 3. (1997 ÖYS)

Normal bir insanda,

I. Osein

II. Kalsitonin

III. D vitamini

IV. Parathormon

maddelerinden hangilerinin miktarının artması, kemiklerin sertleşmesini sağlar?

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III

D) II ve IV      E) III ve IV

SORU 4. (1995 ÖYS)

İnsan vücuduna ait bazı eklemler, hareket yeteneklerine göre azdan çoğa doğru nasıl sıralanabilir?

A) Kafatası eklemleri-omurlar arası eklem-diz eklemi

B) Omurlar arası eklem- kafatası eklemleri-diz eklemi

C) Diz eklemi-omurlar arası eklem- kafatası eklemleri

D) Kafatası eklemleri--diz eklemi -omurlar arası eklem

E) Omurlar arası eklem- diz eklemi-kafatası eklemleri

SORU 5. Sarı kemik iliği bulunduğu bilinen bir kemiğe aşağıdakilerden hangisi örnek verilemez?

A) Dirsek kemiği

B) El parmak kemikleri

C) El bilek kemikleri

D) Baldır kemiği

E) Uyluk kemiği

SORU 6. İnsanda aşağıdakilerden hangisi kemiklerin bir görevi değildir?

A) Bazı iç organları korumak.

B) Kan hücrelerini üretmek.

C) Vücudun hareketinde etkili olmak.

D) Vücut için önemli bazı mineralleri üretmek.

E) Bazı iç organlarına ve kaslara bağlanma yüzeyi oluşturmak.

SORU 7. Kemik ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Bütün kemik çeşitlerinde süngerimsi kemik doku bulunur.

B) Havers ve volkman kanalları sert kemik dokuda bulunur.

C) Epifiz plağı uzun kemiklerde bulunur ve boyca uzamayı sağlar.

D) Kemik hücreleri lakün denilen boşluklarda bulunur.

E) Süngerimsi kemikte kan damarı ve sinir hücreleri bulunmaz.

SORU 8. Kemik zarı (periost) ile ilgili olarak,

I. Sadece uzun kemiklerde bulunur.

II) Kemiğin boyuna uzamasını sağlar.

III. Kemiğin beslenmesini ve onarımını sağlar.

IV. Kan damarı ve sinirler oldukça yoğunlaşmıştır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız III   B) I ve II      

C) II ve III      D) III ve IV                 E) II, III ve IV

SORU 9. İnsanın destek ve hareket sisteminde kemiği kemiğe bağlayan yapı (I), kası kemiğe bağlayan yapı (II) isimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ

1. Kan hücrelerinin üretimine etki eden eritropoetin böbrek ve karaciğer tarafından üretilir.

Cevap: E

2. Epifiz plağı belirli bir yaşa kadar insanlarda kemiğin uzamasını sağlar. Tahrip olursa boyca uzama yavaşlar.

Cevap: B

3. Kemikleri setleştiren kemik dokuya yerleşen kalsiyumdur. D vitamini kemiğin kalsiyum tutmasını sağlar. Kalsitonin hormonu kandaki kalsiyumu kemiklere geçmesini sağlar. Dolayısı ile bu iki faktör kemiği sertleştirir. Parathormon kemikteki kalsiyumu kana geçirir. Yani kemiğin sertliğinin azalmasına neden olur. Osein ise kemik ara maddesidir.

Cevap: C

4. Hareket yeteneklerine göre eklemler oynamaz, yarı oynar ve oynar eklemler olarak sınıflandırılır. Buna göre hareket yetenekleri azdan çoğa, kafatası-omurlararası ve diz eklemi şeklinde sıralanmalıdır.

Cevap: A

5. Sarı ilik bulunduğuna göre uzun kemiktir. El ve ayak bilek kemikleri kısa kemiktir. Sarı ilik bulunmaz.

Cevap: C

6. Kemiklerimiz vücut için önemli bazı mineralleri depo eder, üretmez.

Cevap: D

7. Süngerimsi kemikte kan hücreleri üretilir, buradan dolaşıma salınır. Dolayısı ile kan damarları ve sinirler vardır.

Cevap: E

8. Kemik zarı bütün kemiklerin dış kısmında bulunur, enine büyümeyi sağlar, beslenme ve onarımı gerçekleştirir, kan damarı ve sinirler bakımından zengindir.

Cevap D

9. Eklem yapan iki kemik ligamentlerle, kaslar ise kemiğe tendon (kas kirişi) ile bağlıdır.

Cevap: B